Είναι ιδιαίτερα σημαντική η καταφυγή στα πρότυπα βίου που κομίζει ο μυθικός, σχεδόν, αγώνας του 1821. Καθώς και οι μορφές όλων εκείνων που ανάλωσαν τη ζωή τους, αποκομίζοντας πληγές, στερήσεις, διωγμούς, φυλακίσεις για να δουν την πατρίδα τους ελεύθερη. Αυτό το νέφος των μαρτύρων και των ηρώων μας μας συνοδεύει. Το πλήθος των αγωνιστών, επώνυμο ή ανώνυμο, υπερέβη από τη μια τα ανθρώπινα μέτρα του. Έχουμε έναν πληθυσμό που προχωρεί προς τον τόπο τουιερού, στο αλώνι του χάρου, επιλέγοντας την ελευθερία ή το θάνατο. Χωρίς δισταγμούς ή αμφιταλαντεύσεις. Απόλυτα συνειδητοποιημένοι, έχοντας πλήρη επίγνωση αυτού που επιλέγουν και επιτελούν. 

Έτσι ο Κολοκοτρώνης, ο στρατηλάτης και ελευθερωτής των Ελλήνων, κομίζει ζωντανή την αλήθεια ζωής του νεότερου ελληνισμού. Προβάλλει μέσα από το πνεύμα του κοινοτισμού που πας πάει ως τα κακοτράχαλα βουνά της Μάνης. Κομίζει την κοινοτική παράδοση και την ηθική ρώμη. Είναι ο Γέρος του Μοριά. Είναι ένας γέρων της ορθοδόξου παραδόσεως, που μας πάει ως το Βυζάντιο. Μιας ζωντανής παράδοσης κοινοτικού βίου που διατρέχει συγχρόνως, δραματικά και δυναμικά, όλη την τουρκοκρατία. Προβάλλει με τη σοφία του κοινοτικού ιδεώδους. Γι' αυτό είναι ταπεινός και φιλάνθρωπος. Άκακος, έμαθε να συγχωρεί και να υπομένει. Έτσι τον βλέπουμε έφιππο ν' ανηφορίζει στ' άστρα, στα σύννεφα, με τα χιόνια να λάμπουν στα βουνά και στα λαγκάδια, να εισέρχεται έφιππος στις εκκλησιέςμ παίρνοντας τ' αντίδωρο απ' του παπά το χέρι, αλλά και στο Μπούρτζι, στο σκοτεινό τάφο, που τον έκλεισαν οι Βαυαροί της ξενοκρατίας και της ξενοδουλίας. 

Κατ' ανάλογο τρόπο προβάλλει ως ιδεώδης μορφή της ορθοδάξου παραδόσεως της καθ' ημάς ανατολής η ιερή μορφή του στρατηγού Μακρυγιάννη. Πρόκειται για ένα ήρωα που συνομιλεί, που διαλέγεται με το Θεό, που οργίζεται και φωνάζει για όσα συμβαίνουν γύρω του, για το άδικο, που βλέπει οράματα και θάματα, που σκαλίζει τη μνήμη του στο χαρτί, όσα βίωσε στα χρόνια της ηρωικής επανάστασης των Ελλήνων για ελευθερία, και όσα συνέβησαν μετά, με τη ξενοκρατία και το διωγμό. 

Ο Μακρυγιάννης συνομιλέι με τους αγίους και το Θεό. Έτσι, εισέρχεται στο ναό του Αι-Γιάννη και οργισμένος του διατυπώνει τα παράπονα του, ζητώντας δικαιοσύνη. Τη δικαιοσύνη του Θεού θα ζητήσει αργότερα με γράμμα του, εξιστορώντας τα πάθη και τις δοκιμασίες του: "Και τώρα γράφω με δάκρυα... Και δεν μας ακούς και δεν μας βλέπεις... φυλακωμένοι έξι μήνες και με φρουρά και να κοιτάζω αυτούς. Και να σκούζω νύχτα και ημέρα από τις πληγές μου και να βλέπω δυστυχισμένη τη φαμιλιά και τα παιδιά μου πνιμένα εις τα κλάματα και ξιπόλητα. Και έξι μήνες φυλακωμένος σε δυο δρασκελιές κάμαραη... και γιατρόν να μη βλέπομε..."

Αν αυτό δεν είναι ορθοδοξία, τι άλλο άραγε είναι;

Νίκος Ορφανίδης

Αναδημοσίευση από την Περιοδική Έκδοση Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Έγκωμης, Φεβρουάριος 2008, Τεύχος 53