Γεννήθηκε στὴν Λάμψακο, ἕνα χωριὸ τῆς Φρυγίας κοντὰ στὴν Ἀπάμεια, ἀπὸ γονεῖς εὐσεβεῖς, καὶ ἦταν τόσο ἄξιος τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴν παιδική του ἡλικία, ὥστε νὰ ἀξιωθεῖ τῶν ποικίλων θείων ἐνεργειῶν καὶ τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γι᾿ αὐτὸ καὶ μὲ τὸ ὄνομα μόνο τοῦ Τρύφωνος διώκονταν ἀπὸ τοὺς πάσχοντες διάφορες σωματικὲς ἀσθένειες καὶ ἡ πονηρὴ γενεὰ τῶν δαιμόνων.
Μετὰ τὸν Γορδιανὸ καὶ τὸν Φίλιππο, ἀναγορεύθηκε αὐτοκράτορας τῶν Ρωμαίων ὁ Δέκιος, θερμὸς μὲν στὴν λατρεία τῶν εἰδώλων, κινούμενος δὲ μὲ φοβερὴ λύσσα κατὰ τῶν Χριστιανῶν. Ἐκεῖνο τὸν καιρὸ καταγγέλλουν τὸν Τρύφωνα στὸν ἔπαρχο τῆς Ἀνατολῆς κυλῖνο, ὅτι δηλαδὴ ἐκδηλώνει μεγάλη ἀλαζονεία κατὰ τῶν αὐτοκρατόρων καὶ ἐμπαίζει μὲν τοὺς μεγάλους θεούς, ἰσχυρίζεται δὲ ὅτι μόνο κάποιος Χριστὸς εἶναι Θεός, καὶ ἔτσι ἐξαπατᾶ πολλούς. Εὐθὺς λοιπὸν στέλνει αὐστηρὲς διαταγὲς στοὺς τοπικοὺς ἄρχοντες, ὅσο τὸ δυνατὸν γρηγορότερα νὰ παρουσιαστεῖ μπροστά του ὁ Τρύφων, ὁ ὁποῖος ὅταν ἄκουσε ὅτι τὸν ἀναζατοῦν οἱ διῶκτες, δὲν ἀναχωρεῖ στὴν ἔρημο γιὰ νὰ κρυφθεῖ, οὔτε καταφεύγει στὰ πυκνὰ δάση, παρὰ ὁπλίζεται μὲ προσευχὲς καὶ δεήσεις καὶ ἐμφανίζεται μὲ χαρὰ καὶ εὐχαρίστως πορεύεται γιὰ νὰ παρουσιαστεῖ στὸν Ἀκυλῖνο, ὁ ὁποῖος διέμενε τότε στὴν Νίκαια. Στὴν ἀπολογία του, ὁ Ἅγιος Τρύφων εἶπε στὸν ἔπαρχο:
-Τὸ ὄνομά μου τὸ γήινο εἶναι Τρύφων, πατρίδα μου ἡ κώμη Λάμψακος, ἀλλὰ ἐμεῖς δὲν πιστεύουμε οὔτε ἀναφερόμαστε στην τύχη, πιστεύουμε ὅμως ὅτι κατὰ τὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ καὶ την τάξη γίνονται τὰ πάντα καὶ ἀπὸ τὴν σοφία του κυβερνῶνται τὰ σύμπαντα. Εἶμαι ἐλεύθερος στὴν ζωή μου καὶ μόνο σὲ ἕναν ὑποτάσσομαι, στὸν Χριστό· ὁ Χριστὸς εἶναι ἡ πίστη μου, ὁ Χριστὸς εἶναι ἡ δόξα μου καὶ ὁ Χριστὸς γίνεται ἤδη ὁ στέφανος τῆς καυχήσεώς μου.
Καὶ πρὸς αὐτὰ ὁ ἔπαρχος εἶπε:
-Ὑποθέτω ὅτι δὲν θὰ γνώριζες μέχρι καὶ σήμερα τὴν διαταγὴ τοῦ αὐτοκράτορα, ποὺ ἐπιτάσσει νὰ παραδίνεται σὲ βίαιο θάνατο καθένας ποὺ ἐπιδεικνύει ἀπείθεια στὴν τιμὴ καὶ λατρεία τῶν θεῶν. Ἀλλὰ θέλω νὰ πεισθεῖς στὰ λόγια μου καὶ νὰ φύγεις ἀπὸ τὴν ἀπάτη, γιὰ νὰ μὴν ὑποστεῖς τὴν φωτιὰ καὶ ἄλλα βασανιστήρια.
Καὶ ὁ Ἅγιος εἶπε:
-Μακάρι νὰ ἀναλωθῶ καὶ ἀπὸ τὴν φωτιὰ καὶ ἀπὸ κάθε ἄλλο βασανιστήριο γιὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ μου.
Ὁ ἔπαρχος ἀπάντησε:
-Σὲ προτρέπω, Τρύφων, νὰ θυσιάσεις στοὺς θεούς· βλέπω ὅτι ἔχεις ὑψηλὸ φρόνημα καὶ δὲν θέλω νὰ πεθάνεις μὲ ἄσχημο τρόπο.
Ὁ δὲ Ἅγιος Τρύφων εἶπε:
-Τότε θὰ εἶναι τέλειο τὸ φρόνημά μου, ἐὰν φέρω ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ τέλεια καὶ ἀκέραιη τὴν ὁμολογία καὶ φυλάξω τὴν καλὴ παρακαταθήκη τῆς πίστεως, χωρὶς νὰ τὴν ἀρνηθῶ, προσφέροντας ὁλόκληρο τὸν ἑαυτό μου σὰν καθαρὴ θυσία στὸν Χριστό.
Ὅταν ἄκουσε αὐτὰ ὁ Ἀκυλῖνος, ἐξοργίσθηκε καὶ διέταξε νὰ κρεμάσουν τὸν Τρύφωνα καὶ νὰ τὸν τρυποῦν μὲ σπαθιά. Τότε ὁ μακάριος κρεμιέται στὸ ξύλο καὶ ἀφοῦ τοῦ ἔδεσαν τὰ χέρια ἀπὸ τοὺς ἀγκῶνες, τοῦ ἔκοπταν μὲ ὁρμὴ τὶς σάρκες. Καὶ ἐνῶ τὸν σπάθιζαν τρεῖς ὁλόκληρες ὧρες καὶ ἐκεῖνος ὑπέμενε τὶς πληγὲς μὲ ἠρεμία, ὁ ἔπαρχος τὸν παρακινοῦσε:
-Ἄλλαξε γνώμη Τρύφων, γι᾽ αὐτὴ τὴν ἄκαιρη ἀνοησία σου καὶ ὁμολόγησε ὅτι θὰ θυσιάσεις στοὺς θεούς.
Ὁ γενναῖος ὅμως ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ ἀντιστέκεται στὶς προκλήσεις τοῦ Ἀκυλίνου, ὑπομένει ὅλα τὰ βασανιστήρια ποὺ ἐπινοεῖ ὁ νοσηρὸς καὶ μοχθηρὸς νοῦς τοῦ τυράννου (πολυήμερη φυλακή, πεζοπορία μὲ καρφιὰ στὰ πόδια, ραβδισμοὶ καὶ κάψιμο τῶν πλευρῶν μὲ λαμπάδες, σπαθισμοί κ.ἄ.) καὶ μένει ἀταλάντευτος στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ καὶ μὲ καρτερία ὑπομένει τὰ φρικτὰ μαρτύρια.
Βλέποντας ὁ Ἀκυλῖνος τὴν ἀνυποχώρητη ἐναντίωσι τοῦ Τρύφωνος ἀποφασίζει τελικῶς νὰ ἀποκεφαλισθεῖ. Ἀμέσως οἱ στρατιῶτες τὸν ὁδήγησαν στὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου. Ὁ δὲ Ἅγιος στράφηκε πρὸς τὴν ἀνατολὴ καὶ σηκώνοντας τὰ μάτια, τὰ χέρια καὶ τὴν φωνὴ στὸν οὐρανὸ προσευχήθηκε λέγοντας:
-Δέσποτα Κύριε, Θεὲ τῶν θεῶν, Βασιλέα τῶν βασιλέων, Ἅγιε τῶν ἁγίων, Σὲ εὐχαριστῶ γιατὶ μὲ ἀξίωσες νὰ ἀγωνισθῶ τοῦτον τὸν ἀγῶνα ἄμεμπτα καὶ μέχρι τέλους. Καὶ τώρα, Σὲ παρακαλῶ, ἂς μὴ μὲ ἀκουμπήσει τὸ δόλιο χέρι τοῦ πονηροῦ καὶ ἀπωλέσει στὸν ἅδη, ἀλλὰ παράλαβε μὲ τοὺς ἁγίους Ἀγγέλους τῆς μεγαλόπρεπης δόξας σου τὴν ψυχή μου εὐρηνικά, καὶ εἰσάγαγέ την στὰ σκηνώματά σου. Σὲ ὅσους θυμοῦνται δὲ τὸν δοῦλο Σου καὶ ἐπιθυμοῦν νὰ προσφέρουν θυσίες πρὸς τιμή μου, ἄκουσέ τους ἀπὸ τὴν ἁγία κατοικία Σου, καὶ στεῖλε τους ὡς ἀνταπόδοση πλούσιες καὶ ἄφθαρτες εὐεργεσίες, γιατὶ Ἐσὺ εἶσαι ὁ μόνος ἀγαθὸς καὶ ὁ χορηγὸς τῶν ἀγαθῶν στοὺς αἰῶνες. Ἀμήν.
Ἀφοῦ προσευχήθηκε ὁ ἀθλοφόρος καὶ προσκύνησε τὸν Θεό, πρὶν κἂν πληγωθεῖ ἀπὸ τὸ ξίφος παρέδωσε τὴν ψυχή του σὰν νὰ θέλησε νὰ τὴν ἀφήσει μὲ προσταγὴ τοῦ Θεοῦ καὶ ὄχι μὲ τὴν διαταγὴ τοῦ τυράννου. ».
http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/agios_martys_tryfwn.htm