Θυμός

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ἔχετε δεῖ ποτέ κανένα ἄνθρωπο, κανένα παιδί νά θυμώνει;... Γελᾶτε; Ἔχετε δίκιο... Εἶναι δυστυχῶς τόσο συνηθισμένο φαινόμενο!

Ἄς φαντασθοῦμε λοιπόν ἕνα τέτοιον, εἰδικῶς ἕνα θυμωμένο παιδί κι ἄς τό περιγράψουμε στήν ἐξωτερική του ἐμφάνιση. Πρόσωπο κατακόκκινο, μέ φουσκωμένες φλέβες. Μάτια πού στριφογυρίζουν στή θέση τους σάν ἀναμμένα κάρβουνα. Μαλλιά ἀναστατωμένα. Σφιγ-μένες γροθιές, δόντια πού τρίζουν. Νευρικές κινήσεις. Ἔξαλλες φωνές καί βρισιές. Πόδια πού χτυποῦν μανιασμένα τό ἔδαφος. Γενικῶς ἄσχημη εἰκόνα, θλιβερό σύνολο. Ποιός θά ἐπιθυμοῦσε νά δεῖ τόν ἑαυτό του σέ μιά παρόμοια ἔκδοση;

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ-ΕΦΑΡΜΟΓΗ

1. Καί νά σκεφθεῖ κανείς ὅτι τά ἀποτελέσματα τοῦ θυμοῦ δέν εἶναι μόνο αὐτή ἡ ἐξωτερική παραμόρφωση πού παθαίνει κανείς. Εἶναι πολύ χειρότερα. Ποιά εἶναι τά χειρότερα δηλαδή; (...)

α) Ἐκεῖνος πού θυμώνει χάνει τήν αὐτοκυριαρχία του. Ἀδυνατεῖ νά συγκρατήσει τόν ἑαυτό του. Μοιάζει μέ ἀφηνιασμένο ἄλογο ἤ μέ τό αὐτοκίνητο πού ἔσπασαν τά φρένα του καί κυλᾶ ἀσυγκράτητο στή γλιστερή ἄσφαλτο. Μοιάζει μέ καράβι πού ἔχασε τό τιμόνι του καί τό παρασέρνουν τά κύματα.

Ὁ θυμωμένος ἄνθρωπος λέει ὅ,τι τοῦ κατέβει. Δέν μπορεῖ νά συγκρατήσει τή γλώσσα του κι ἔτσι ἐκστομίζει βαριές, προσβλητικές φράσεις, πού δέν θά ΄πρεπε ποτέ νά πεῖ, ἀκόμη καί ὕβρεις καί βλαστήμιες. Κάνει χειρονομίες ἄσχημες. Μπορεῖ νά ἔλθει καί στά χέρια, νά κτυπηθεῖ ἄσχημα. Νά δημιουργήσει ζητήματα πού θά ἔχουν φοβερές συνέπειες.

β) Ἀκόμη τό παιδί πού θυμώνει δημιουργεῖ ἐχθρούς, προκαλεῖ ἀντιπάθειες. Κάνει τούς ἄλλους νά τόν ἀποφεύγουν ἐξαιτίας τοῦ ἐλαττώματός του. «Μήν τόν πάρουμε στή βόλτα μαζί μας. Ἁρπάζεται εὔκολα». Ἤ «μήν παίζεις μ’ αὐτόν... Θυμώνει μέ τό παραμικρό καί χαλάει τό παιχνίδι...». «Ἀνὴρ θυμώδης οὐκ εὐσχήμων», γράφουν οἱ Παροιμίες (ια’ 25), δηλαδή ἔχει ἄσχημη καί ἀποκρουστική συμπεριφορά ὁ θυμώδης ἄνθρωπος.

γ) Ἄν πρέπει κάτι νά προστεθεῖ, εἶναι καί τό πιό φοβερό, ὅτι ὁ θυμώδης γίνεται ἐχθρός τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ!  Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος μᾶς εἶπε ὅτι «πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ εἰκῆ ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει» (Ματθ. ε’ 22), δηλαδή καθένας πού ὀργίζεται ἐνάντια στόν ἀδελφό του, θά δώσει λόγο γι’ αὐτό τήν ὥρα τῆς Κρίσεως. Ὁ ἄνθρωπος πού θυμώνει δέν μπορεῖ νά ἔχει κοινωνία (=σχέση) μέ τόν Θεό τῆς εἰρήνης καί καθίσταται ἀνάξιος τῆς ἐπουρανίου βασιλείας Του. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος τό διατυπώνει μέ σαφήνεια: Ἐκεῖνοι πού ἐπιμένουν στό πάθος τοῦ θυμοῦ καί δέν μετανοοῦν καί δέν ἀγωνίζονται νά τό καταστείλουν, «βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι» (Γαλ. ε’ 21). (Πρβλ. Κολ. γ’ 8 & Ἐφεσ. δ΄ 26: «Ὁ ἥλιος μή ἐπιδυέτω ἐπὶ τῷ παροργισμῷ ὑμῶν», δηλαδή νά μή δύει ὁ ἥλιος καί νά σᾶς βρίσκει θυμωμένους).

2. Ἐφόσον τά πράγματα ἔχουν ἔτσι, ἐφόσον τέτοια φοβερά ἀποτελέσματα ἔχει ὁ θυμός, τότε πρέπει νά τόν βγάλουμε ἀπό τή μέση. Πρέπει νά τόν ἐξοντώσουμε πάσῃ θυσίᾳ. Εἶναι ὅμως αὐτό δυνατόν; (...)

Μερικοί βιάζονται νά δώσουν ἀρνητική ἀπάντηση. Ὑποστηρίζουν ὅτι εἶναι ἀδύνατη ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τό πάθος αὐτό, διότι εἶναι γνώρισμα καί ἐκδήλωση τοῦ χαρακτῆρος, καί ὁ χαρακτήρας, λένε, δέν ἀλλάζει. Ἔτσι δικαιολογοῦν τόν ἑαυτό τους καί τό κακό διαιωνίζεται. Εἶναι ὅμως αὐτό σωστό;...

Ἀσφαλῶς ὄχι. Ποτέ ὁ δίκαιος καί παντογνώστης Κύριος δέν ζητεῖ κάτι πού γιά μᾶς εἶναι ἀδύνατο. Καί ὁ λόγος του στό θέμα αὐτό εἶναι σαφής: «Πᾶσα πικρία καὶ θυμὸς καὶ ὀργὴ καὶ κραυγὴ καὶ βλασφημία ἀρθήτω ἀφʹ ὑμῶν σὺν πάσῃ κακίᾳ» (Ἐφεσ. δ΄ 31). Δηλαδή, ἡ ὀργή καί ὁ θυμός, οἱ φωνές καί οἱ κατηγόριες ἄς εἶναι μακριά ἀπό ἐσᾶς μαζί μέ κάθε εἴδους κακία. Μποροῦμε νά ἰσχυρισθοῦμε ὅτι ὁ Θεός δέν ξέρει τί ζητάει ἀπό μᾶς;

3. Πῶς ὅμως μποροῦμε νά νικήσουμε τό πάθος τοῦ θυμοῦ;

α) Τό πρῶτο πού ἀπαιτεῖται εἶναι ἡ ἐπισήμανση. Νά δοῦμε ποιά εἶναι τά σημεῖα πού μᾶς ἐρεθίζουν. Ποιές εἶναι οἱ συνήθεις ἀφορμές πού μᾶς προκαλοῦν (ὁ μικρότερος ἀδελφός πού εἶναι... «πειραχτήρι», οἱ ὑποδείξεις πού μᾶς κάνουν νά διαβάσουμε, νά μήν κάνουμε ἀταξίες, κάποιος συμμαθητής μας...). Ὅταν γίνει αὐτό, τότε ἤδη κρατοῦμε στά χέρια μας ἕνα μεγάλο ποσοστό ἐπιτυχίας. Διότι θά μποροῦμε νά προετοιμαζόμαστε ἐγκαίρως. Ὁ ἐχθρός δέν θά μπορεῖ νά μᾶς αἰφνιδιάσει. «Ἡτοιμάσθην καὶ οὐκ ἐταράχθην» (Ψαλμ. 118,60). Δηλαδή προετοίμασα τόν ἑαυτό μου μέ τίς κατάλληλες σκέψεις, φιλοσόφησα πάνω στήν πραγ-ματικότητα καί ὅταν ἦρθαν οἱ ἀντιξοότητες, οἱ ἀφορμές, εὔκολα τίς ἀντιμετώπισα. Συ-γκρατήθηκα καί δέν ταράχθηκα, οὔτε θύμωσα. Ὁ καθένας π.χ. μπορεῖ νά σκέπτεται ὅτι καί ὁ ἴδιος κάνει λάθη καί δίνει ἀφορμές περισσότερες ἴσως, καί ὁπωσδήποτε δέν θά ἤθελε οἱ ἄλλοι νά ἀγανακτοῦν καί νά θυμώνουν ἐναντίον του. Αὐτές οἱ σκέψεις θά τόν βοηθοῦν νά ἀνέχεται, νά συγχωρεῖ, νά εἶναι συμπαθής καί ἐπιεικής στίς ἀδυναμίες καί τίς παραλείψεις τῶν ἄλλων.

β) Τό δεύτερο ὅπλο μας στόν πόλεμο κατά τοῦ θυμοῦ εἶναι... τό κλειστό στόμα. Ἡ σιωπή ἤ ἀκόμα καί ἡ φυγή. Νά μή μιλήσουμε ὅταν εἴμαστε θυμωμένοι ἤ ὅταν βλέπουμε ὅτι ἀρχίζουμε νά θυμώνουμε. Νά ἀναβάλλουμε νά μιλήσουμε, ὅταν αἰσθανόμαστε τό φού-ντωμα τοῦ θυμοῦ. Νά πνίγουμε μέσα μας ὅ,τι μᾶς ἔρχεται νά ποῦμε. Νά μετρᾶμε μέχρι τό ἑκατό. «Ἔστω πᾶς ἄνθρωπος... βραδὺς εἰς τὸ λαλῆσαι, βραδὺς εἰς ὀργήν» (Ἰακ. α΄ 19), μᾶς συμβουλεύει ἡ Ἁγία Γραφή.

Ὅταν ρώτησαν κάποιον πού θύμωνε πολύ, πῶς κατάφερε καί νίκησε αὐτό τό ἐλάττωμα, ἀπάντησε: «Κάθε φορά πού μοῦ ἐρχόταν νά θυμώσω, ἀνέβαλλα νά μιλήσω μερικά λεπτά καί ἔτσι περνοῦσε ὁ θυμός. Αὐτό μέ ἔσωσε».

Κι ἄν ἀκόμα ἔχεις δίκιο, μή ζητᾶς ἐκείνη τήν ὥρα εὐθύνες ἀπό τόν ἄλλον. Αὐτό μᾶς προτρέπει κι ὁ ἄριστος παιδαγωγός, ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Πρῶτα νά βγάλεις τό πάθος ἀπό τήν ψυχή σου καί νά σβήσεις τό θυμό σου, κι ἔπειτα νά ζητᾶς εὐθύνες καί νά ἐλέγχεις... Γιατί ὅταν εἴμαστε θυμωμένοι, δέν θά μπορέσουμε ποτέ οὔτε νά ποῦμε, οὔτε νά ἀκούσουμε κάτι τό σωστό» (ΕΠΕ 7, 642).

Γενικά, νά ἀναστέλλουμε κάθε ἐνέργεια ὅταν αἰσθανόμαστε ὅτι ἀνεβαίνει μέσα μας ἡ θερμοκρασία. Νά φεύγουμε, ἄν εἶναι δυνατόν, ἀπό τόν τόπο ἐκεῖνο ἤ τό πρόσωπο πού μᾶς προκάλεσε τόν ἐρεθισμό. Κι ἀφοῦ ἀπομακρυνθοῦμε, μποροῦμε μέ δυό λόγια προσευχῆς, μέ σκέψεις διαφορετικές ἤ μέ κάποια ἄλλη μικρή ἀσχολία νά ἐκτονωθοῦμε καί κατόπιν ἤρεμα νά συνεξηγηθοῦμε μέ τούς ἄλλους ἤ νά συνεχίσουμε ἄνετα τά ἔργα μας.

γ) Τό σπουδαιότερο ὅμως μέσο, αὐτό πού παίζει ἀποφασιστικό ρόλο στήν ἐκμηδένιση τοῦ θυμοῦ, εἶναι ἡ βία. Ναί! Καλά ἀκούσατε... Μέ τή βία θά καταπολεμήσουμε τό θυμό. Ὄχι βία ἐκδικητική κατά τῶν ἄλλων ἀλλά βία κατά τοῦ ἑαυτοῦ μας! Μέ μιά κίνηση ὁρμητική νά τόν δαμάσουμε, νά πνίξουμε τό θυμό στή γέννησή του, τώρα πού ἀκόμη δέν ἔχει ἁπλώσει βαθιές ρίζες. Ὁ Μέγας Βασίλειος μᾶς συμβουλεύει νά συγκρατήσουμε τό θυμό ἀπό τήν ἀρχή, ἀμέσως μόλις ἐκδηλωθεῖ. Ἄν τόν ἀφήσουμε, θά μᾶς ὁδηγήσει καί σέ ἄλλα με-γαλύτερα κακά. «Ὁ θυμός, λέει, προκαλεῖ διαμάχη καί ἡ διαμάχη γεννάει βρισιές καί οἱ βρισιές χτυπήματα καί τά χτυπήματα τραύματα καί ἀπό τά τραύματα πολλές φορές προέρχονται καί θάνατοι!  Ἄς συγκρατήσουμε τό θυμό ἀπό τήν ἀρχή... ἔτσι θά μπορέσουμε καί πάρα πολλά πάθη πού ἀπορρέουν ἀπό τό θυμό, νά τά ἀποκόψουμε ἀπό τή ρίζα μαζί μέ τό πάθος αὐτό» (Μ. Βασιλείου, Κατὰ ὀργιζομένων, Ε.Π.Ε. 6, 164).

Θαυμάζουμε ἕνα θηριοδαμαστή, πού δαμάζει τά θηρία. Θηριοδαμαστές γινόμαστε κι ἐμεῖς κάθε φορά πού δαμάζουμε αὐτό τό ἀτίθασο θηρίο πού κρύβεται μέσα μας, τό θυμό. Πολλοί νομίζουν ὅτι μέ τό θυμό δείχνουν τή δύναμή τους. Ὑψώνουν τή φωνή γιά νά τούς φοβηθοῦν οἱ ἄλλοι καί νά γίνει τό δικό τους. Τήν πραγματική δύναμη ὅμως δέν τήν ἔχει αὐτός πού θυμώνει, ἀλλά ὁ «αὑτοκράτορας», αὐτός δηλ. πού κρατεῖ, συγκρατεῖ τόν ἑαυτό του. Ἔτσι δείχνουμε τή δύναμή μας, καί ὄχι μέ τό θυμό. Νά θυμώσουμε λοιπόν ἐναντίον τοῦ... θυμοῦ μας καί νά τόν κτυπήσουμε μέ ὅλη μας τή δύναμη.

δ) Πολύ βοηθητικά στόν ἀγώνα μας κατά τοῦ θυμοῦ εἶναι τό αἰώνιο πρότυπο τοῦ Κυρίου ἀλλά καί τά παραδείγματα ἀνθρώπων πού νίκησαν τό πάθος τοῦ θυμοῦ.

Πρῶτα λοιπόν ἄς σκεφθοῦμε τόν Κύριό μας, πού ἦταν πράος καί ζητάει κι ἀπό ἐμᾶς νά γίνουμε πράοι καί ταπεινοί στήν καρδιά. «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ» (Ματθ. ια΄ 29). Σκέψου πῶς ὑπέμεινε ὁ Κύριος τίς ἐπιθέσεις τῶν σταυρωτῶν Του: «Σοῦ ἔδωσαν ράπισμα; Ἀλλά καί ὁ Κύριος ραπίστηκε. Σέ ἔφτυσαν; Ἀλλά καί τόν Δεσπότη μας Τόν ἔφτυσαν... Συκοφαντήθηκες; Ἀλλά καί ὁ Κριτής συκοφαντήθηκε. Σοῦ ξέσκισαν τό ροῦχο; Ἔσχισαν καί τά ἐνδύματα τοῦ Κυρίου καί τά μοίρασαν μεταξύ τους. Ἀκόμη δέν κατα-δικάστηκες, δέν σταυρώθηκες! Σοῦ ὑπολείπονται πολλά γιά νά τοῦ μοιάσεις» (Μ. Βασιλείου, ὅ.π. σελ. 172).

Ἄς θυμηθοῦμε τούς Ἁγίους καί τούς Μάρτυρες τῆς Πίστεώς μας πού διατηροῦσαν τήν πραότητά τους σέ κάθε ἐπίθεση τῶν κριτῶν καί δημίων τους.

Εἶναι ἀξιομίμητο καί τό παράδειγμα τοῦ προφήτη καί βασιλιᾶ Δαβίδ: Κάποιος μέ τό ὄνομα Σεμεΐ ἔβριζε πολύ χυδαῖα καί καταριόταν καί λιθοβολοῦσε χωρίς λόγο τόν Δαβίδ στή θριαμβευτική εἴσοδό του. Καί ὁ μακάριος Δαβίδ μέ ἀπάθεια ἔλεγε στή συνοδεία του: «Ἀφῆστε τον, ὁ Θεός τόν ἔβαλε νά μέ ὑβρίζει, γιά νά δεῖ τήν ταπείνωσή μου καί νά μέ ἐλεήσει» (Β΄ Βασ. ις΄ 5-14).

Ἀλλά καί ἡ ἱστορία τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος ἔχει πολύ διδακτικά παραδείγματα: Ἔβριζε κάποιος τόν μεγάλο Περικλῆ, κυνηγώντας τον, μέ πολλές καί ἄσχημες βρισιές ὥς τό βράδυ. Καί ὁ Περικλῆς ὑπέφερε τή βρισιά σάν νά ἦταν τιμή. Κι ὅταν ὁ ὑβριστής του κουράστηκε κι ἔφυγε γιά τό σπίτι του, τόν πρόπεμψε μέ λυχνάρι κι ἔσβησε τήν ὀργή του...

ε) Τέλος, νά μήν ξεχνοῦμε καί τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, μέ τή βοήθειά Του θά πετύχουμε πολλά. Ἀρκεῖ νά προσευχόμαστε. Νά παρακαλοῦμε τόν ἅγιο Θεό νά μᾶς ἐνισχύσει στόν ἀγώνα μας γιά τήν καταπολέμηση τοῦ πάθους αὐτοῦ πού τόσο μᾶς βασανίζει.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

«Κάθε φορά πού ὀργίζεσαι ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ σου, κάνεις μιά μεγάλη ἀδικία. Διότι ἐνῶ οὐσιαστικά φταίει ἄλλος, ἐσύ χωρίς λόγο ἐναντιώνεσαι σέ ἄλλον. Κάνεις ἀκριβῶς αὐτό πού κάνουν οἱ σκύλοι, πού δαγκώνουν τίς πέτρες, ἀλλά δέν πειράζουν αὐτόν πού τούς τίς πετᾶ... Νά μεταθέσεις τό θυμό σου πρός τόν δράστη, πού εἶναι ἀληθινά μισητός, τόν ἀνθρωποκτόνο διάβολο... Τόν ἀδελφό σου νά τόν συμπαθήσεις» (Μ. Βασίλειος, ὅ.π.σελ. 180).

- Ναί, ἀλλά δέν ὑπάρχει φόβος μήπως χάσουμε τή ζωντάνια, τό νεανικό αὐθορμητισμό μας μ’ αὐτόν τόν ἀγώνα κατά τοῦ θυμοῦ; (...) Καί ἡ ἀπάντηση: Κάθε ἄλλο! Ὁ ἀγώνας γιά τήν καταπολέμηση τοῦ θυμοῦ δυναμώνει τήν ψυχή. Δέν τήν ἀποδυναμώνει. Μέ τόν ἀγώνα αὐτό ἡ ζωτικότητά μας δέν θά ξοδεύεται σέ ἄγονους θυμούς καί μάταιες ἐξάρσεις, ἀλλά θά χρησιμοποιεῖται γιά βαθύτερη καλλιέργεια τοῦ χαρακτήρα μας.

ΣΥΝΘΗΜΑ: Ἀγωνίζομαι νά νικήσω τό θυμό!

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

- Μ.Βασιλείου, Κατὰ ὀργιζομένων, Ε.Π.Ε. 6, 156-185.

- Βοήθημα «Χαρ. Ἀγωνιστῶν», «Οὐρανοδρόμοι» (Θέματα συγκεντρώσεων Γ’ Κλ.), Σειρά Β’, σελ. 41-44.