Η πρακτική της ειρήνης
Η ειρήνη, «το γλυκύ και πράγμα και όνομα» κατά τον Άγιο Γρηγόριο το Θεολόγο, δεν είναι περιστέρι. Δεν είναι ούτε διακηρύξεις των ισχυρών της γης,οι οποίοι με το ένα χέρι υπογράφουν την ειρήνη και με το άλλο προτείνουν αναίσχυντα τα όπλα του πολέμου, της εξόντωσης των λαών. Η ειρήνη δεν είναι είδος της ανθρώπινης αγοράς · Η ειρήνη του «Θεού είναι ακούομεν, ής Θεόν, τον Θεόν και αυτόθεον, ως εν τω… «Αυτός εστιν η ειρήνη ημών»». Σε μια ελεύθερη απόδοση σημαίνει ότι: η ειρήνη ακούμε ότι είναι του Θεού, και όταν λέμε του Θεού, εννοούμε το Θεάνθρωπο Κύριο Ιησού, ο οποίος είναι ο Ίδιος ο Υιός και Λόγος του Θεού του ζώντος, ο Χριστός, ο φύσει Θεός, σύμφωνα και με το λόγο του Αποστόλου Παύλου (Εφ., β΄ 14) ότι Αυτός, ο Χριστός, είναι η ειρήνη μας.
Εφόσον η ειρήνη είναι υπόθεση του Θεού και δώρο Θεόσδοτο, για να φτάσει ο άνθρωπος να είναι ειρηνικός και ειρηνοφόρος, πρέπει να διαποτισθεί από το Θεό. Αυτό σημαίνει πως αν ο Θεός δεν εισέλθει στην ψυχή του ανθρώπου, ο άνθρωπος ούτε καθ’ εαυτόν ειρηνεύει, ούτε και με τους άλλους ανθρώπους έχει σχέσεις ειρηνικές. Επομένως η ειρήνη των λαών, η ειρήνη του κόσμου, εξαρτάται από τις σχέσεις του καθενός μας με το νόμο του Θεού.
Ο μεγάλος Πατέρας της Θεολογίας Γρηγόριος, με βαθιά ατομική πείρα και φιλάνθρωπη θεώρηση των κοινωνικών προβλημάτων δεν αφήνει ευκαιρία να περάσει, που να μη δώσει την πρακτική της ειρήνης τόσο στην ατομική μας ζωή, όσο και στις κοινωνικές μας σχέσεις.
Ελάχιστα δείγματα από τον ωκεανό των έργων του σταχυολογούμε σχετικά με το θέμα, και χωρίς αυτά να το καλύπτουν σε όλες του τις πλευρές.
Την ειρήνη της ψυχής, γνωρίζει ο Άγιος Θεολόγος, διασαλεύει κυρίως ο πόνος · εισορμά σαν τρικυμία στην ψυχή και την αναστατώνει. Ο κίνδυνος τότε είναι να κοπεί ο δεσμός που ενώνει τον άνθρωπο με τα ουράνια, και να αφεθεί η ψυχή έρμαιο των κυμάτων να παραδέρνει στην αγριεμένη θάλασσα των λυπηρών περιστάσεων. Ο κίνδυνος είναι μέγας. Γι’ αυτό ο Άγιος παιδαγωγός σηκώνει τη ματιά του πονεμένου προς την αγάπη του Θεού.
Στην επιστολή (20) προς τον αδελφό του Καισάριο, που πέρασε κάποια δοκιμασία, γράφει: «Κάμνουσα… ψυχή εγγίζει Θεώ». Το κέρδος του πόνου είναι ότι η ψυχή στον πόνο της προσεγγίζει το Θεό. Εκφράζεται αποφθεγματικά · δεν παραγγέλνει, από ευγένεια ο ευγενής αυτός άνθρωπος. Έτσι το μήνυμα είναι περισσότερο ευπρόσδεκτο. Το ίδιο νόημα έχει και η φράση: «…όταν οδυνώμεθα, τότε μέμνησθαι Θεού και των εκείθεν ελπίδων…» σε μια επιστολή του (223) «Θέκλη» (23). Όταν πονάμε, τότε να φέρνουμε στη μνήμη μας το Θεό και τις ελπίδες της αιώνιας μακαριότητας.
Μια ψυχή που περνάει τη θλίψη της – κι αν ακόμη αυτή προέρχεται από θάνατο προσφιλούς – στηριγμένη στου Θεού την αγάπη, μέσα από τον πόνο βρίσκει το λιμάνι της ειρήνης. Τα κουπιά προς το γαλήνιο όρμο είναι οι «ελπίδες» ότι ο Θεός θα μας αμείψει με τη μακαριότητά του και γι’ αυτές τις δοκιμασίες μας που περνάμε στη ζωή. Και ο άνθρωπος μένει ειρηνικός · και πλούσιος σε πείρα όχι μόνο του πόνου αλλά και του τρόπου, με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίζει τους αδελφούς του συνανθρώπους στη δύσκολη ώρα. Και αυτό έχει μεγάλη σημασία, διότι ο άνθρωπος της εσωτερικής ειρήνης είναι και φορέας ειρήνης. Νεότεροι Άγιοι, πιο κοντινοί χρονικά σε μας διατύπωσαν την αλήθεια αυτή με αυτά τα λόγια: Να βρεις εσύ την ειρήνη σου, και τότε πολλοί άλλοι θα βρούν τη δική τους γύρω σου.
Ωραιότατη εφαρμογή αποπειράται ο Άγιος του Θεού μετά τα συγκλονιστικά γεγονότα, που συνέβησαν την νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου (379) στον ιερό ναό της Αγίας Αναστασίας στην Κωνσταντινούπολη. Ο Γρηγόριος λειτουργούσε 20 Απριλίου ως ο κανονικός επίσκοπος της Κωνσταντινουπόλεως και θα βάπτιζε τους Κατηχουμένους. Τότε όρμησαν μέσα στη νύχτα οι Αρειανοί με πέτρες και ρόπαλα και κλωτσοπάτησαν τα ιερά και χτύπησαν τους Ορθοδόξους και μάλιστα θανάσιμα.
Όταν καταλάγιασαν τα πράγματα, δυο επίσημοι Ορθόδοξοι, ο Θεόδωρος και ο Θεότεκνος, ετοίμασαν τις μηνήσεις τους εναντίον των Αρειανών. Ο πρώτος θιγμένος διότι πολλοί πτωχοί και μοναχοί, που είχε βοηθήσει, ήταν ομάδες κρούσεως εναντίον των Ορθοδόξων μέσα στο ναό της Αναστασίας. Ο δεύτερος, διότι οι Αρειανοί κακομεταχειρίστηκαν τη σύζυγο και τη θυγατέρα του, που βρίσκονταν στο Ναό εκείνη τη νύχτα.
Και ο Γρηγόριος; – Όπως στάθηκε όρθιος και ειρηνικός στο επίκεντρο του χαλασμού τη νύχτα εκείνη, έτσι κρατάει και το φρόνημα όρθιο στην αντιμετώπιση της καταιγίδας. Υπάρχουν περιστάσεις, που όλοι οι Χριστιανοί, και μάλιστα όσοι χειρίζονται τα όσια και ιερά της Εκκλησίας θέματα και υπερασπίζονται θεσμούς ιερούς, μένουν ανυποχώρητοι στις θέσεις τους, τις οποίες μεταβάλλουν σε επάλξεις με κίνδυνο της ζωής τους · και δε θυσιάζουν την Αλήθεια εν ονόματι δήθεν μιας ειρήνης που εδράζεται στο ψέμα, για να περιφρουρήσουν την υπόληψή τους. Εάν γκρεμίσουμε την Αλήθεια, που είναι ο Θεός, πού να στερεώσουμε την ειρήνη που είναι ο Θεός;
Αλλ’ όταν πρόκειται να διασωθεί η Αλήθεια με τη θυσία των δικαιωμάτων μας, τα χαρίζουμε σ’ εκείνους που μας αδίκησαν, εφόσον η μεγαλοψυχία απλώνει τη γέφυρα της συγγνώμης να περάσουν όσοι μπορούν να καταλάβουν την Αλήθεια.
Ο Γρηγόριος ήταν ανυποχώρητος μαχητής της Αλήθειας – και αυτό το απέδειξαν τα γεγονότα της νύχτας (20 Απριλίου 379) του Μεγάλου Σαββάτου στο ναό της Αναστασίας. Ήταν όμως μαχητής Άγιος. Γι’ αυτό μετά τη δικαίωσή του από το δικαστήριο της Κωνσταντινουπόλεως, έφτασε στην ώρα της συγγνώμης. Συμβουλεύει λοιπόν τους δυο επισήμους «Θεοδώρω» (77). «…Δείνα μεν τα γεγενημένα και πέρα δείνων… – υβρισθήναι θυσιαστήρια, συγχυθήναι μυστήρια, μέσους ημάς εστάναι των τελουμένων και των λιθαζόντων… Αλλ’ ίσως μακροθυμείν άμεινον… ου γαρ ούτως ο λόγος πείθει τους πολλούς ως η πράξις, η σιωπώσα παραίνεσις…» (14-22).
Δηλαδή: Είναι βέβαια φοβερά όσα έγιναν · κάτι παρά πάνω από φοβερά – να βεβηλωθούν θυσιαστήρια, να ανακατευθούν τα μυστήρια, κι εμείς να στεκόμαστε ανάμεσα σε όλα αυτά που γίνονταν και στο μέσον αυτών που πετροβολούσαν… Αλλ’ ίσως είναι καλύτερο να μακροθυμεί κανείς… γιατί τους πολλούς δεν τους πείθει τόσο ο λόγος όπως η πράξη, η σιωπηλή συμβουλή.
Και «Θεοτέκνω» (78): «Μέγα εστί γυνή και τίμιον θυγάτηρ, αλλ’ ούπω ψυχής τιμιώτερον (10)… Εισί νόμοι Ρωμαίων, εισί δε και ημέτεροι. Αλλ’ οι μεν άμετροι και πικροί και μέχρις αίματος προϊόντες · ημίν δε χρηστοί και φιλάνθρωποι και μη συγχωρούντες τι τω θυμώ χρήσθαι κατά των αδικούντων» (21-25).
Ερμηνεύουμε: Αξίζει πολύ η σύζυγος και η θυγατέρα πρέπει να τιμάται · αλλά η τιμή της ψυχής είναι μεγαλύτερη… Υπάρχουν οι Ρωμαϊκοί νόμοι και οι Χριστιανικοί. Αλλά οι νόμοι της Ρώμης είναι υπερβολικοί και πικροί και φτάνουν μέχρις αίματος. Οι δικοί μας όμως νόμοι φιλεύσπλαχνοι και φιλάνθρωποι, δεν επιτρέπουν να χρησιμοποιούμε το θυμό της εκδικήσεως εναντίον αυτών που μας αδικούν.
Αποτέλεσμα · έπεσε το μένος των Αρειανών μπροστά στην ειρηνική ασπίδα που τους άπλωσε ο Επίσκοπος της ειρήνης, ο μαχητής της Ορθοδοξίας Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Άγιος. Η Ορθοδοξία θριάμβευσε.
Έτσι είναι · η «ειρήνη φίλη» δεν είναι αγοραίο είδος. Είναι Θεόσδοτο άνθος που φυτρώνει στην καρδιά τη σκαμμένη από τον αγώνα τον προσωπικό χάρη του Χριστού · και προσφέρεται καρπός γλυκύτατος στις κοινωνίες των ομοφύλων μας και στη διεθνή Κοινότητα.