Georges Gharib

(Από το βιβλίο, Οι εικόνες της Παναγίας, Ιστορία και λατρεία, εκδ. ‘Τέρτιος’, Κατερίνη 1997, σελ. 183-185, με αρκετές προσθαφαιρέσεις από τις ιστοσελίδες, (1) http://www.apostoliki-diakonia.gr/index.html, (2) http://users.sch.gr/aiasgr/index.html, (3) http://www.dogma.gr/ και (4) http://proskynitis.blogspot.com.cy/2011/12/blog-post_04.html)

         11/10/16

         Η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος συνήλθε στη Νίκαια της Βιθυνίας από τις 24 Σεπτεμβρίου έως τις 13 Οκτωβρίου 787, με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης.  Υπό την προεδρία του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως αγίου Ταρασίου συγκεντρώθηκαν 367 ιεράρχες, οι οποίοι αποκήρυξαν την αίρεση των εικονομάχων.  Η Εκκλησία μας, τιμά τους Πατέρες αυτούς την πρώτη Κυριακή μετά την 11^ην Οκτωβρίου, δηλαδή την προσεχή Κυριακή.  Με αυτή την ευκαιρία αναφερόμαστε στην μοναδική πανορθοδόξως εικόνα, την Παναγία την Τριχερούσα.

         Η Παναγία Τριχερούσα είναι μία απ' τις πιο ξακουστές εικόνες της Θεοτόκου που τιμούνται απ' τον ορθόδοξο κόσμο.  Το όνομα σημαίνει «Παναγία με τα τρία χέρια», λόγω της παρουσίας κάτω ενός τάματος σε σχήμα χεριού που, σε άλλα αντίγραφα, παίρνει και τη μορφή ενός χεριού αληθινού.  Η ασυνήθιστη λεπτομέρεια θυμίζει ένα θρυλικό επεισόδιο της ζωής του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, που ασχολήθηκε με τα πρώτα γεγονότα τής Εικονομαχικής έριδας.

         Ο Ιωάν­νης γεννήθηκε περί το 675 στη Δαμασκό της Συρίας, γι’ αυτό και ονομάστηκε «Δαμασκηνός».  Ο πατέρας του ήταν πρωτοσύμβουλος και υπουργός οικονομικών του άραβα χαλίφη Αβδέλ Μελέκ  του Α΄.  Ο Ιωάννης πρόκοψε πολύ στην σοφία μαζί με τον άγιο Κοσμά τον Μελωδό, αδελφό του εξ υιοθεσίας.

         Τέλειος γνώστης της ελληνικής και αραβικής γλώσσας, ο Ιωάν­νης μετά τον θάνατο του πατέρα του, τον διαδέχθηκε στο υψηλό του αξίωμα, επί χαλίφη Ουαλίδ (705-715).  Η θαυματουργός Εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας αποτελούσε οικογενειακό κειμήλιο του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, ο οποίος με ευλάβεια την φύλαγε στο παρεκκλήσι του σπιτιού του.

         Λίγο αργότερα ανήλθε στον θρόνο του Βυζαντίου ο εικονομάχος Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος (717-741).  Ο υπέρμαχος της πίστεως Ιωάννης έστειλε από την Δαμασκό πολλές επιστολές στο Βυζάντιο υπερασπιζόμενος με επιχειρήματα που αντλούσε από την Αγία Γραφή και τις διδαχές των αγίων Πατέρων την τιμητική προσκύνηση των σεπτών εικόνων.  Ο αυτοκράτορας, για να απαλλαγεί από τον Ιωάννη φρόντισε να φθάσει στα χέρια του Ουαλίδ μια πλαστή επι­στολή, που δήθεν είχε συντάξει ο Ιωάννης, στην οποία καλούσε, τάχα, τον αυτοκράτορα να εκστρατεύσει και να καταλάβει την Δαμασκό.  Έξαλ­λος ο χαλίφης διέταξε να κόψουν το δεξί χέρι του συμβούλου του.  Το ίδιο βράδυ, ο Ιωάννης τοποθέτησε το κομμένο χέρι κοντά στην εικόνα της Θεοτόκου και με δάκρυα προσευχήθηκε στην Παντάνασσα να του ξαναδώσει το χέρι του.

         Κατόπιν αποκοιμήθηκε και είδε την εικόνα να ζωντανεύει και την Παναγία να τον παρηγορεί.  Όταν ξύπνησε, διαπίστωσε με άφατο αγαλλίαση ότι το χέρι του είχε συγκολληθεί.  Τότε έψαλλε λέγοντας: «Η δεξιά σου χειρ, Κύριε, εν ισχύι δεδόξασται η δεξιά σου την θραυσθείσαν μου δεξιάν εθεράπευσε.  Διά της δεξιάς μου ταύτης θέλεις θρυμματίσει και συντρίψει τους υπεναντίους εικονοθραύστας».  Τότε έγραψε τον Α΄ Ειρμό του Κανόνος του Α΄ ήχου «Σου η τροπαιούχος δεξιά, θεοπρεπώς εν ισχύϊ δεδόξασται».

         Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς την Ευεργέτριά του, ο Δαμασκηνός έβαλε να κάνουν ένα αφιερωματικό χέρι από ασήμι και το κρέμασε στην εικόνα δίπλα στο χέρι της Θεοτόκου.  Μερικοί υποστηρίζουν ότι είχε βάλει να ζωγραφίσουν ένα χέρι πάνω στην ίδια εικόνα, απ' όπου και της δόθηκε η επωνυμία Τριχερούσα.

         Παρά τις συκοφαντίες των αυλικών του, ο χαλίφης πίστεψε στην θαυματουργική ίαση και θέλησε να αποκαταστήσει τον Ιωάννη στο πα­λαιό του αξίωμα.  Εκείνος όμως ζήτησε και τελικά έλαβε την άδεια να αποσυρθεί και μαζί με τον Κοσμά πήγε στην Παλαιστίνη για να γίνει μοναχός στην Λαύρα του Αγίου Σάββα.  Μαζί του είχε και την Αγία Εικόνα της Τριχερούσας.  Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ιωάννης στην διαθήκη του ζήτησε να χαριστεί η εικόνα σε όποιον Επίσκοπο με το όνομα Σάββας θα επισκεπτόταν το μοναστήρι μετά τον θάνατο του (749).

         Το έτος 1217 ο Άγιος Σάββας ο Χιλανδαρηνός, αδελφός του Βασιλέως της Σερβίας Στεφάνου Νεμάνια, του μετέπειτα ονομασθέντος Συμεών, επισκέφθηκε την Ιερά Μονή του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου.  Ο τότε ηγούμενος του δώρησε την εικόνα, την οποία μετέφερε στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους, όπου η Αγία Εικόνα παρέμεινε μέχρι το έτος 1347.  Τότε έρχεται στο Άγιο Όρος ο Σέρβος Κράλης Δρούσαν, ο οποίος αναχωρών για την πατρίδα του, πήρε την Εικόνα της Τριχερούσης ως ευλογία.  Η Εικόνα φιλοξενήθηκε στην Ιερά Μονή Στουντενίτσης της Σερβίας.

         Όταν στις αρχές του 15ου αιώνα οι Σέρβοι πληροφορήθηκαν ότι κινδυνεύουν να υποδουλωθούν στους Τούρκους, αμέσως παίρνουν την Αγία Εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας από το Σερβικό Μοναστήρι και την τοποθετούν στη ράχη ενός γαϊδουράκου και αφήνουν το ζώο ελεύθερο να το οδηγήσει όπου η Παναγία θελήσει.

         Και πράγματι, κατά θαυματουργικό τρόπο, το ήσυχο αυτό ζώο διέσχισε όλη τη Σερβία, την Ελληνική περιοχή της Μακεδονίας και ήρθε στο Άγιο Όρος, στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου, όπου οι μοναχοί την υποδέχθηκαν με τιμές και λιτανείες.  Το ευλογημένο αυτό γαϊδουράκι, σύμφωνα με την ιερή παράδοση, μόλις τοποθετήθηκε η Εικόνα στο Ιερό του Μοναστηριού, έπεσε νεκρό.

         Σε μεταγενέστερη εποχή η Τριχερούσα μετατοπίστηκε θαυματουργικά από το Ιερό Βήμα, όπου ήταν μέχρι τότε, στο στασίδι του ηγούμενου.  Όταν μεταφερόταν στο ιερό, επέστρεφε με θαυμαστό τρόπο και πάλι στον ηγουμενικό θρόνο.  Είδε τότε σε όραμα ο ηγούμενος την Κυρία Θεοτόκο, η οποία του είπε: «Δεν ήλθα για να με φυλάξετε, αλλά για να σας φυλάξω».  Γι’ αυτό αφού ευπρέπισαν τον θρόνο, τοποθέτησαν εκεί την ιερή εικόνα μόνιμα, προς την οποία κάνουν κάθε Σάββατο παράκληση μέχρι σήμερα.  Οι μοναχοί τη θεωρούν ως την αληθινή Ηγουμένη του μοναστηριού τους.

                 Ζωγραφισμένη πάνω σ' ένα μεγάλο ξύλινο πίνακα (110 X 90 cm ),      ανήκει στην κατηγορία των εικόνων λιτανείας.  Το κάδρο είναι καλυμμένο από μιά επιφάνεια πολύτιμου μετάλλου, πλημμυρισμένο από μεγάλους πολύτιμους λίθους, που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα πρόσωπα και τα χέρια της Μητέρας και του Βρέφους.  Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η εικόνα ήταν καλυμμένη από νομίσματα και σιγίλλια χρυσά και ασημένια και από μικρούς σταυρούς περισσότερο ή λιγότερο πολύτιμους, χαρισμένους από γνωστές προσωπικότητες και από απλούς πιστούς ως τάμα για χάρη που τους έγινε. Μια πρόσφατη συντήρηση επανέφερε την εικόνα στην παλιά της λάμψη.

         Η Παναγία Τριχερούσα είναι απ' τις πιο φημισμένες θαυματουργές εικόνες που τιμούνται στο Άγιο Όρος.  Τα αντίγραφα αυτής της εικόνας είναι αμέτρητα, κυρίως στη Σερβία, στα Βαλκάνια και στη Ρωσία.

         Οι Ρώσοι τη γιορτάζουν τουλάχιστον δυό φορές στο ημερολόγιό τους: στις 28 Ιουνίου και στις 18 Ιουλίου.  Οι Σέρβοι την τιμούν από αμνημόνευτο καιρό και πολλές απ' τις εκκλησίες τους πήραν την επωνυμία της Παναγίας Τριχερούσας.

         Η Αγία αυτή Εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας θεωρείται όχι μόνον ως η Ηγουμένη-Πολιούχος της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου, αλλά και Προστάτης ολόκληρου του Σέρβικου Ορθόδοξου λαού.  Σήμερα ζουν στο μοναστήρι και έξω απ' τα τείχη του περίπου 100 Σέρβοι μοναχοί.

         Αυτή καθεαυτή η Αγία Εικόνα είναι η πλέον άριστα διατηρημένη παλαιά Βυζαντινή Εικόνα της Θεοτόκου.  Το πρόσωπο της Μητέρας του Θεού είναι τόσο παραστατικό και το βλέμμα Της τόσο γλυκύ, ώστε προκαλεί μεγάλο δέος και συγκίνηση σε όσους την προσκυνούν.  Η Εικόνα για λόγους προστασίας και μεγαλοπρέπειας φέρει ένα χρυσό επικάλυμμα, «πουκάμισο» πάνω στο οποίο είναι επικολλημένοι πέντε χιλιάδες πολύτιμοι λίθοι.

         Στην Κύπρο αντίγραφο της Τριχερούσας υπάρχει στο εκκλησάκι της Αγίας Κορώνης, στα αριστερά του δρόμου Λευκωσίας – Παλαιχωρίου, λίγο μετά το στρίψιμο για το χωριό Άγιος Επιφάνιος και μετά το κέντρο ‘Παλιόμυλος’.