Ιερομ. Λουκά Γρηγοριάτη

ΜΕΡΟΣ Β΄

Ἔχοντας λοιπόν ὡς βάσεις καί θεμέλια αὐτές τίς προτροπές καί ὑπομνήσεις τῆς Ἐκκλησίας, εἰσερχόμεθα στό στάδιο τῶν ἀρετῶν. Ἡ Μεγ. Τεσσαρακοστή λέγεται «στάδιο τῶν ἀρετῶν». Γι’ αὐτό πολλοί δίνουν τήν εὐχή «Καλό στάδιο». Νά θυμηθοῦμε ὅτι στάδιο εἶναι ὁ χῶρος, στόν ὁποῖο γίνονται τά ἀγωνίσματα. Μέ φρόνημα λοιπόν ταπεινό, μέ μετάνοια, μέ φόβο γιά τό ἄδηλον τῆς δικαίας Κρίσεως καί μέ νοσταλγία τῆς θεώσεως, ἀρχίζει ἡ Σαρακοστή. Ἀρχίζουμε μέ τό τριήμερον.

Στά Μοναστήρια τό κρατοῦμε. Ἀλλά καί στόν κόσμο ἐγνώρισα ἀνθρώπους πού κρατοῦν τό τριήμερο, ἐργάζονται, πηγαίνουν στό Μέγα Ἀπόδειπνο καί μεταλαμβάνουν τήν Τετάρτη. Δέν εἶναι ὅμως τό αὐστηρό τριήμερο γιά ὅλους τούς ὀργανισμούς. Μερικοί δέν τό ἀντέχουν γιά ὀργανικούς λόγους. Τό σημαντικό εἶναι νά ἀρχίσουμε μέ πόθο τήν νηστεία.

Πολύ λυποῦμαι, διότι σήμερα ὁ κόσμος ἐννοεῖ τριήμερο τό διάστημα ἀπό τήν Παρασκευή πρό τῆς Τυρινῆς μέχρι τήν Καθαρά Δευτέρα. Ἕνα τριήμερο γιά νά ξεφαντώσῃ μέ τόν καρνάβαλο, νά κάνει χίλιες-δυό ἁμαρτίες, ἀπό μικρές μέχρι τίς αἰσχρότερες. Ἐνῶ τό πραγματικό τριήμερο εἶναι ἀπό τήν Καθαρά Δευτέρα μέχρι τήν Καθαρά Τετάρτη, μέ νηστεία ἀλάδωτη (ὅσοι μποροῦν, χωρίς νά βάλουν μπουκιά στό στόμα τους), μέ προσευχή, μέ τό Μεγ. Ἀπόδειπνο στήν Ἐκκλησία, μέ προσοχή στίς αἰσθήσεις, μέ κατάνυξι, ὥστε τήν Καθαρά Τετάρτη νά μεταλάβουμε στήν πρώτη Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία.

Ἡ βία πού κάνουμε στόν ἑαυτό μας τό τριήμερο εἶναι ἱκανή νά μᾶς κρατήσῃ σέ πνευματική ἑτοιμότητα ὅλη τήν Σαρακοστή. Μόλις τελειώνει τό τριήμερο στό Ἅγιον Ὄρος, λέμε: Ἐντάξει, τελείωσε ἡ Σαρακοστή. Τόση βία χρειάζεται τό τριήμερο!

Τό κλῖμα πού δημιουργοῦν οἱ ἐκκλησιαστικές Ἀκολουθίες ὅλη τήν Σαρακοστή εἶναι κλῖμα μετανοίας. Ψάλλονται ἐλάχιστα. Διαβάζονται πολλά. Γίνονται μετάνοιες, ὁπότε λέμε καί τήν κατανυκτική εὐχή τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου: «Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου κ.λπ». Αὐτή ἡ εὐλογημένη προσευχή συμπυκνώνει ὅλο τό πνεῦμα τῆς μετανοίας.

Εἶναι ἀνεπανάληπτα σέ χάρι καί τά τροπάρια πού ψάλλονται κάθε Κυριακή στόν Ὄρθρο: «Τῆς μετανοίας ἄνοιξόν μοι πύλας Ζωοδότα», «Τῆς σωτηρίας εὔθυνόν μοι τρίβους Θεοτόκε», καί ἐπίσης τό ἰδιόμελο «Τά πλήθη τῶν πεπραγμένων μοι δεινῶν ἐννοῶν ὁ τάλας, τρέμω τήν φοβεράν ἡμέραν τῆς κρίσεως».

Ἡ Ἐκκλησία καλλιεργεῖ ἐπίσης τό κλῖμα τῆς μετανοίας μέ τό νά ἑορτάζῃ κατά τήν διάρκεια τῆς Τεσσαρακοστῆς τρεῖς κορυφαῖες μορφές τοῦ Μοναχισμοῦ, τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, τόν ὅσιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος καί τήν ὁσία Μαρία τήν Αἰγυπτία, καί κορυφώνει τήν προτροπή γιά μετάνοια μέ τήν Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Κανόνος τήν Ε’ Ἑβδομάδα τῶν Νηστειῶν.

Μέ τήν ἑορτή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, στό μέσον ἀκριβῶς τῆς Τεσσαρακοστῆς, ἡ Ἐκκλησία μᾶς παρηγορεῖ καί μᾶς ἐνισχύει. Προσκυνοῦμε τόν Τίμιο Σταυρό εὐλαβῶς καί παίρνουμε δύναμι, γιά νά συνεχίσουμε τόν ἀγῶνα τῆς μετανοίας.

Τί εἶναι ὅμως ἡ μετάνοια, ποιό τό βαθύτερο νόημά της καί ποιός ὁ σκοπός της;

Ἡ ἁμαρτία στέρησε τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν θεία ζωή. Αὐτό δέν εἶναι φιλοσοφία, δέν εἶναι ἰδεολόγημα, εἶναι ἡ ἐμπειρία τῶν Ἁγίων. Ἡ θεία Χάρις εἶναι ἡ θεία ζωή. Μέ τήν μετάνοια γινόμαστε πάλι κοινωνοί τῆς θείας Χάριτος. Ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος λέγει ὅτι: «Μετάνοιά ἐστιν ἀναγέννησις δευτέρα ἐκ Θεοῦ». Μετάνοια δηλαδή εἶναι ἐπιστροφή ἀπό τόν θάνατο στήν ζωή. Ἡ ἁμαρτία εἶναι θάνατος πνευματικός. Ἡ μετάνοια εἶναι ζωοποίησις.

Ἀπό αὐτά κατανοοῦμε ὅτι ἡ μετάνοια δέν εἶναι μόνο μία ἠθική ἀλλαγή στήν ζωή μας. Ἡ ἁμαρτία ἔχει ὀντολογικές συνέπειες στήν φύσι μας, ὥστε ἡ φύσις μας χωρίς μετάνοια εἶναι χωρισμένη ἀπό τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ, εἶναι λειψή, εἶναι νεκρή.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής γράφει: «Καρπός μετανοίας ἐστίν ἀπάθεια ψυχῆς». Ἀπάθεια σημαίνει ἐλευθερία ἀπό ἐμπαθῆ νοήματα καί πράγματα. Ὁ νοῦς, ἡ καρδιά, ἡ θέλησις, ἡ ἐπιθυμία, ἡ φαντασία καί οἱ ἄλλες δυνάμεις τῆς ψυχῆς, μέ τήν μετάνοια ἀνακαθαίρονται καί λειτουργοῦν κατά φύσιν. Ὁ νοῦς γίνεται καθαρός καί βλέπει τόν Θεό, τό Φῶς τοῦ Θεοῦ, τά θεῖα νοήματα, τούς λόγους τῶν ὄντων. Ἡ θέλησίς μας θέλει ἀπαθῶς τά πράγματα. Ἡ φαντασία καθαρίζει ἀπό τίς ἀπρεπεῖς εἰκόνες τῶν ἁμαρτωλῶν νοημάτων. Ἡ διάνοιά μας κάνει καλούς λογισμούς. Αὐτή τήν καθαρότητα στό τριμερές τῆς ψυχῆς τήν φέρνει ἡ μετάνοια, λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.

Ἡ κάθαρσις τῆς ψυχῆς, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶς, ἀκολουθεῖ μία σειρά. Πρῶτα καθαίρεται τό ἐπιθυμητικόν, ἔπειτα τό θυμοειδές καί τέλος τό λογιστικόν: «οὐκ ἄν ποθ’ ὑγιές ὀφθείη, οὔτε τό τῆς ψυχῆς θυμούμενον, μή τῆς ἐπιθυμίας ἰαθείσης˙ οὔτε τό λογιζόμενον, μή ἄμφω τούτων προτεθεραπευμένων» . Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ πνευματικός ἀγώνας γίνεται μέ σύστημα, μέ ἐπιμέλεια, μέ γνῶσι καί ἐπιστήμη. Ὅταν ὅλες οἱ τέχνες χρειάζωνται μαθητεία καί πεῖρα, γιατί ἡ πνευματική αὐτή τέχνη τῆς σωτηρίας νά μή γίνεται μέ προσοχή καί ἐπιμέλεια;

Τά μεγάλα πάθη, ἀπό τά ὁποῖα ἡ ψυχή αἰχμαλωτίζεται καί ταλαιπωρεῖται, εἶναι ἡ φιλοκτημοσύνη, ἡ φιλοδοξία καί ἡ φιληδονία. Τό χρῆμα, ἡ δόξα καί ἡ σάρκα. Μήπως δέν γνωρίζουμε πόσο ἔχουν ἀναστατώσει τήν προσωπική, τήν οἰκογενειακή καί τήν κοινωνική μας ζωή αὐτά τά πάθη; Ἀπό αὐτά τά πάθη δέν γεννήθηκε ἡ ἀπληστία τῶν μεγάλων, ἡ ἀγανάκτησις τῶν μικρῶν, ἡ γενικευμένη διαφθορά; Μήπως εἶναι δύσκολο νά καταλάβουμε μέ ποιούς ἐχθρούς ἔχουμε νά παλαίψουμε;

Μήπως δέν βλέπουμε ποιά πάθη μᾶς ἔρριξαν στήν ἀγκαλιά τῶν «δανειστῶν» μας, ὅπως τούς λένε στήν Ἑλλάδα;

Οἱ Χριστιανοί ὅμως πού ἀγωνίζονται μέ αὐτάρκεια, μέ μετριοφροσύνη καί μέ ἐγκράτεια, καί ἀντιστέκονται στά τρία πάθη πού προανέφερα, αὐτοί παίρνουν Χάρι ἀπό τόν Θεό καί αἰσθάνονται τί μεγάλο πρᾶγμα εἶναι ἡ καθαρότητα τῆς καρδιᾶς. Μέ χαρά συνεχίζουν τόν ἀγῶνα τους καί στά ἑπόμενα στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ἤφη μιλᾶμε γιά τό δεύτερο στάδιο.

Νά θυμίσω ὅτι ἡ ἀρχή τῆς μετανοίας ἦταν νά ἀντιληφθοῦμε πόσο μακρυά βρισκόμαστε ἀπό τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ καί νά μισήσουμε τήν ἁμαρτία πού μᾶς τήν εἶχε στερήσει. Ἑορτολογικά αὐτό τυπολογεῖται μέ τίς Κυριακές τοῦ Ἀσώτου, τῆς Ἀπόκρεω καί τῆς Τυρινῆς. Εἶναι ὁ πόθος τῆς ἐπιστροφῆς στήν πατρική ἑστία.

Τό μέσον τῆς μετανοίας εἶναι ὁ ἀγώνας γιά τήν κάθαρσι ἀπό τά πάθη πού προείπαμε. Ἑορτολογικά αὐτό τυπολογεῖται μέ τίς ἕξι ἑβδομάδες τῆς Μεγ. Τεσσαρακοστῆς. Εἶναι ἕνας ἀγώνας πού γίνεται ἀποκλειστικά μέσα στήν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία μας, πρᾶγμα πού τυπολογικά σημαίνεται μέ τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας. Εἶναι ἕνας ἀγώνας πού δέν μπορεῖ νά γίνῃ διαφορετικά, παρά μέ τήν ἡσυχαστική κίνησι τοῦ νοῦ στήν καρδιά, πού τυπολογικά σημαίνεται μέ τήν Κυριακή τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ. Εἶναι ἕνας ἀγώνας, τόν ὁποῖον ἔχουν προοδοποιήσει μεγάλες ἀσκητικές μορφές, ὅπως ὁ ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος καί ἡ ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία, πού ἑορτολογικά σημαίνεται μέ τίς Κυριακές Δ’ καί Ε’ τῶν Νηστειῶν.

Τό τέρμα τοῦ ἀγῶνος τῆς μετανοίας γίνεται μέ τήν πλήρη παράδοσί μας στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἡ καθαρότητα τῆς καρδίας κάνει τόν ἄνθρωπο νά ἐπαναλαμβάνῃ μαζί μέ τόν προφήτη Σαμουήλ: «Λάλει Κύριε, ὅτι ἀκούει ὁ δοῦλος σου». Ὁ ἄνθρωπος δέν κρατᾶ τίποτε γιά τόν ἑαυτό του. Αὐτό ἑορτολογικά σημαίνεται μέ τήν μετάβασι στήν Μεγάλη Ἑβδομάδα τῶν Παθῶν. Ὁ Κύριος ἔρχεται στό ἑκούσιον Πάθος. Ἔρχεται στήν πόλι Ἱερουσαλήμ νά προσφέρῃ τόν ἑαυτόν Του σέ ὀνειδισμούς, κολαφισμούς, ἐμπτυσμούς, μάστιγας καί τέλος στόν σταυρικό θάνατο καί στόν τάφο.

Ἄς προσέξουμε ἐδῶ κάτι. Δέν ἑορτάζουμε τά Ἅγια Πάθη ὡς ἀνάμνησι μόνο, ὅτι δηλαδή ὁ Χριστός ἔπαθε στά Ἱεροσόλυμα ἐπί Ποντίου Πιλάτου. Λειτουργικά καί ἐμεῖς συμπορευόμαστε μαζί μέ τόν Νυμφίο τῆς Ἐκκλησίας. «Δεῦτε οὖν καί ἡμεῖς, κεκαθαρμέναις διανοίαις, συμπορευθῶμεν αὐτῷ καί συσταυρωθῶμεν, καί νεκρωθῶμεν δι’ αὐτόν, ταῖς τοῦ βίου ἡδοναῖς˙ ἵνα καί συζήσωμεν αὐτῷ». Εἶναι τό γνωστό ἰδιόμελο τῆς Μεγ. Δευτέρας.

Εἶναι ἐντυπωσιακό. Προϋπόθεσις γιά τήν συμπόρευσι μέ τόν Χριστό εἶναι νά ἔχουμε καθαρές τίς ψυχές μας: «Ψυχαῖς καθαραῖς καί ἀρρυπώτοις χείλεσι», πού λέγει τό τροπάριο τοῦ κανόνος στό Ἀπόδειπνο. Σκοπός τῆς συμπορεύσεως μέ τόν Χριστό στό Πάθος Του εἶναι νά νεκρώσουμε τόν παλαιό μας ἑαυτὀ, προκειμένου νά ζήσουμε μαζί Του.

Τήν Μεγ. Ἑβδομάδα ἡ Ἐκκλησία ἑορτολογικῶς μᾶς καθοδηγεῖ νά ὁλοκληρώσουμε αὐτό πού εἶναι ἡ ἀληθινή πνευματική μας πορεία: μετάνοια, κάθαρσις, συσταύρωσις, ἀνάστασις.

Βλέπουμε ἐδῶ ἀνάγλυφα πῶς ἡ ἰδική μας πνευματική ὡρίμανσις ἀκολουθεῖ τά στάδια τῆς μεθηλικιώσεως τοῦ Χριστοῦ. Ὅσοι ἀξιώνονται νά προχωρήσουν σέ μέτρα τῆς τελειότητος, νεκρώνουν τελείως τά πάθη τους καί θάπτονται στό μνῆμα τῆς ἀπαθείας. Παραδίδονται ὁλοκληρωτικά στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Σαββατίζουν, περιμένοντας τήν ἀληθινή ἀνάστασι. Χρησιμοποιῶ τήν ἴδια λέξι, τήν ὁποία ἡ ὑμνολογία χρησιμοποιεῖ γιά τόν Χριστό τό Μέγα Σάββατο. Αὐτή τήν ἡμέρα ὁ Χριστός «σαρκί σαββατίζει».

Ἀλλά καί οἱ Ἅγιοι, ὅταν φθάνουν στήν ἀπάθεια, σαββατίζουν. Ἀλλά ἄς ἰδοῦμε πῶς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἀναπτύσσει αὐτή τήν τελευταία πτυχή τῆς πνευματικῆς πορείας.

Ἡ κάθαρσις ἀπό τά πάθη, λέγει, ὁλοκληρώνεται μέ τήν ὑπομονή στίς θλίψεις καί τούς ποικίλους πειρασμούς, τούς ὁποίους «εἶναι ἀνάγκη νά τούς ὑποφέρει μέ εὐχαριστία ἐκεῖνος πού μέλλει νά ἀποδώσει καρπό στόν Γεωργό τῶν πνευμάτων [...] Ἐκεῖνος πού δέν ὑποφέρει μέ γεναιότητα τό βαρύ φορτίο τῶν πειρασμῶν, ἀκόμη κι ἄν δέν τοῦ λείπει καμιά ἀπό τίς ἄλλες ἀρετές, δέν θά δώσει ποτέ καρπό ἄξιο γιά τό θεϊκό πατητήρι καί τή θεϊκή ἀποθήκη. Γιατί κάθε ἀγωνιστής γίνεται τέλειος μέ τήν ὑπομονή τῶν ἑκουσίων καί ἀκουσίων κόπων, ἀπό τούς ὁποίους ἄλλοι ἔχουν ἐξωτερικά αἴτια κι ἄλλοι καταβάλλονται ἀπό ἐμᾶς τούς ἴδιους. [...] Χωρίς ὑπομονή σ’ ἐκεῖνα πού μᾶς βρίσκουν ἄθελά μας, οὔτε οἱ κόποι πού καταβάλλομε μέ τό θέλημά μας θά εὐλογηθοῦν ἀπό τό Θεό. Γιατί ἡ ἀγάπη πρός τό Θεό, δοκιμάζεται κυρίως μέ τή θλίψη τῶν πειρασμῶν. Πρέπει λοιπόν ἡ ψυχή νά κατορθώσει πρῶτα τά ἑκούσια, κι ἀφοῦ μ’ αὐτά συνηθίσουμε νά καταφρονοῦμε τή δόξα καί τήν ἡδονή, τότε θά ὑποφέρουμε εὔκολα καί τούς ἀκούσιους πειρασμούς».

Bλέπετε πόσο καθαρά λέγει ὁ ἅγιος Παλαμᾶς ὅτι ἡ τελειότητα σημαίνει πλήρη παράδοσι στό θέλημα τοῦ Θεοῦ; Ἀλλά αὐτή τήν παράδοσι στό ἅγιο θέλημά Του δέν μᾶς τήν ζητᾶ ὁ Θεός μέ τήν ὑπομονή στίς τόσες θλίψεις, ἀρρώστειες καί δυστυχίες, πού μᾶς βρίσκουν; Καί συνεχίζει ὁ ἅγιος Παλαμᾶς:

«Ἐκεῖνος πού μέ τήν ‛ἐν πνεύματι πτωχεία’ του καταφρονεῖ δόξα καί ἡδονή καί θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἄξιο νά δεχτεῖ τά πιό δραστικά φάρμακα τῆς μετάνοιας, περιμένει πάντοτε κάθε θλίψη καί δέχεται εὐχαρίστως κάθε πειρασμό σάν νά τοῦ πρέπει, καί χαίρεται γι’ αὐτό, γιατί τόν βλέπει ὡς τό καθαρτικό τῆς ψυχῆς του. Καί κάνει τόν πειρασμό του ἀφορμή ἔντονης καί πολύ ἀποτελεσματικῆς δεήσεως πρός τό Θεό, πιστεύοντας ὅτι αὐτός τοῦ προξενεῖ καί μαζί προφυλάγει τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς του. Καί ὄχι μόνο συγχωρεῖ μέ ἀμνησικακία ἐκείνους πού τόν θλίβουν, ἀλλά καί τούς εὐγνωμονεῖ καί προσεύχεται γι’ αὐτούς σάν νά τόν εὐεργέτησαν. Γι’ αὐτό, ὄχι μόνο λαμβάνει τήν συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν του, σύμφωνα μέ τήν ὑπόσχεση τοῦ Κυρίου, ἀλλά ἐπιτυγχάνει καί τή βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί τή θεία εὐλογία» .

Ἡ κάθαρσις τῆς ψυχῆς καί ἡ ὑπομονή στίς θλίψεις φέρει τήν μακαρία ἀπάθεια, τόν σαββατισμό ἀπό ὅλα τά γήινα. Αὐτή ἡ κατάστασις εἶναι τό γλυκοχάραμα τῆς ἐνδόξου ἀναστάσεως τῆς ψυχῆς. Ἀλλά ἄς ἰδοῦμε πῶς τό περιγράφει ὁ θεῖος Παλαμᾶς:

«Ὅταν ὁ νοῦς ἀπομακρυνθεῖ ἀπό ὅλα τά αἰσθητά καί ἀνασηκωθεῖ ἀπό τήν τύρβη τους πού τόν κατακλύζει καί παρατηρήσει τόν ἐσωτερικό ἄνθρωπο, πρῶτα-πρῶτα βλέπει τό ἀπαίσιο προσωπεῖο πού ἀπέκτησε ἀπό τήν περιπλάνησή του στά γήινα, καί σπεύδει νά τό ἀποπλύνει μέ τό πένθος. Ἔπειτα, ἀφοῦ ἀφαιρέσει τό δύσμορφο αὐτό κάλυμμα, καί καθώς πιά ἡ ψυχή δέν διασκορπίζεται ἄπρεπα σέ ποικίλες μέριμνες, ὁ νοῦς εἰρέρχεται ἀτάραχα στά πραγματικά ‛ταμιεῖα’ –στά ἐνδότερα τῆς ψυχῆς-, κι ἐκεῖ προσεύχεται στόν ἀόρατο Πατέρα. Καί Ἐκεῖνος τοῦ χαρίζει πρῶτα-πρῶτα τό δῶρο πού εἶναι δοχεῖο τῶν θείων χαρισμάτων, δηλαδή τήν εἰρήνη τῶν λογισμῶν, μετά ἀπό τήν ὁποία τελειοποιεῖ τήν ταπείνωση, πού γεννᾶ καί συγκρατεῖ κάθε ἀρετή. [...] Μέσα στήν εἰρήνη λοιπόν καί τήν ταπείνωση, σάν μέσα σέ ἀσφαλές περιτείχισμα τοῦ παραδείσου τοῦ νοῦ, φυτρώνουν κάθε εἴδους δένδρα τῆς πραγματικῆς ἀρετῆς. Στό κέντρο του ἀνεγείρονται τά ἱερά ἀνάκτορα τῆς ἀγάπης, στά πρόθυρα τῶν ὁποίων ἀνθίζει σάν προοίμιο τῆς μέλλουσας ζωῆς ἡ ἀνέκφραστη καί ἀναφαίρετη χαρά» .

Ἡ ἀνάστασις τῆς ψυχῆς πρό τῆς κοινῆς Ἀναστάσεως σκιαγραφεῖται ἀπό ὅσα γράφει στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος:

«Ὅταν λοιπόν διωχθεῖ κάθε αἰσχρό πάθος πού κατοικεῖ μέσα μας καί ὁ νοῦς, ὅπως εἴπαμε, ἐπιστρέψει ὁ ἴδιος ὁλοκληρωτικά στόν ἑαυτό του καί στίς ἄλλες δυνάμεις τῆς ψυχῆς καί καλλωπίσει μέ τήν καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν τήν ψυχή, προχωρώντας πρός τά τελειότερα καί ποθώντας νέες πρακτικές ἀναβάσεις καί καθαρίζοντας μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ ὅλο καί περισσότερο τόν ἑαυτό του, τότε δέν ἐξαλείφει μονάχα ὅλα τά ἀποτυπώματα τοῦ πονηροῦ, ἀλλά βγάζει ἀπό τή μέση καί κάθε ἐπίκτητο στοιχεῖο, ὅσο κι ἄν εἶναι ἤ φαίνεται καλό. Κι ἀφοῦ ἀνεβεῖ πάνω ἀπό τά νοητά καί τά σχετικά μέ αὐτά νοήματα -ὅσα δέν εἶναι ἀμιγῆ ἀπό φαντασίες-, καί ἀφοῦ τά ἀπορρίψει ὅλα γιά τήν εὐαρέστηση καί τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί σταθεῖ μπροστά στό Θεό κωφός καί ἄλαλος, τότε ὁ νοῦς γίνεται πιά ὑλικό στά χέρια τοῦ Θεοῦ καί δέχεται τή θειότατη ἀνάπλαση ἀνεμπόδιστα, καθώς τίποτε πλέον ἀπό τά ἐξωτερικά δέν τόν ἐνοχλεῖ, καί ἡ ἐσωτερική χάρη τόν μεταβάλλει στό καλύτερο καί, τό πιό παράδοξο, καταφωτίζει μέ ἀνέκφραστο φῶς ἐσωτερικά καί τελειοποιεῖ τόν ἔσω ἄνθρωπο. Ἀφοῦ λοιπόν χαράξει ἡ μέρα στίς καρδιές μας, σύμφωνα μέ τά λόγια τοῦ Κορυφαίου τῶν Ἀποστόλων, κι ἀνατείλει σ’ αὐτές ὁ αὐγερινός, βγαίνει ὁ ὄντως ἄνθρωπος -ὁ νοῦς- στήν κατεξοχήν ἐργασία του, σύμφωνα μέ τόν προφητικό λόγο, καί μέ τό φῶς βαδίζει τό δρόμο κι ἀνεβαίνει σέ ὄρη αἰώνια. Καί -ὤ τοῦ θαύματος- μέσα σ’ αὐτό τό φῶς ἐποπτεύει τά ὑπερκόσμια πράγματα, μή χωριζόμενος ἀπό τό ὑλικό σῶμα μέ τό ὁποῖο πλάστηκε ἀπό τήν ἀρχή, ἤ καί χωριζόμενος ἀπό αὐτό, ἀνάλογα μέ τό στάδιο τῆς ἀνόδου [...] καί μέ ἀνείπωτη πνευματική ἀντίληψη ἀκούει τά ‛ἄρρητα ρήματα’ καί βλέπει τά ἀθέατα. Καί ἀπό αὐτό γεμίζει ὁλόκληρος μέ θαυμασμό ...

Ὁ νοῦς πού ἀξιώθηκε ἐκεῖνο τό φῶς, διαβιβάζει πολλά σημάδια τοῦ θείου κάλλους καί στό συνδεδεμένο μ’ αὐτόν σῶμα, ὡς ἐνδιάμεσος μεταξύ θείας χάριτος καί τῆς παχύτητας τῆς σάρκας, χορηγώντας του δύναμη καί γιά τά ἀδύνατα. Ἀπό αὐτό πηγάζει ἡ θεοειδής καί ἀσύγκριτη ἕξη τῆς ἀρετῆς καί ἡ δυσκινησία ἤ ἡ τέλεια ἀκινησία πρός τήν κακία. Ἀπό αὐτό ἔρχεται ὁ Λόγος πού σαφηνίζει στό νοῦ τούς λόγους τῶν ὄντων καί τοῦ ἀποκαλύπτει, γιά τήν καθαρότητά του, τά μυστήρια τῆς φύσεως˙ διά μέσου αὐτῶν, ἡ διάνοια ἐκείνων πού τά δέχονται μέ πίστη, ὑψώνεται κατ’ ἀναλογίαν στήν κατανόηση τῶν ὑπέρ φύση, [...] Ἀπό αὐτό ἀκόμη πηγάζουν καί οἱ ἄλλες ποικίλες θαυματοποιΐες καί ἡ διόραση καί ἡ προόραση καί ἡ διήγηση περί ἐκείνων πού συμβαίνουν κάπου μακριά, σάν νά εἶναι παρόντα. Τό σπουδαιότερο μάλιστα εἶναι ὅτι [...] ἔρχονται σέ ὑγιή πνευματική κατάσταση, καθώς ἡ χάρη τούς ξαναφέρνει στό πρωτόκτιστο καί ἀπερίγραπτο ἐκεῖνο κάλλος» .

* * *

Τά κείμενα σᾶς κούρασαν. Ἀλλά τά ἀνέκφραστα δέν περιγράφονται πιό εὔκολα. Θά τά συνοψίσω.

Ἡ μετάνοια φέρνει τήν κάθαρσι ἀπό τά πάθη. Ἡ ἀπάθεια κάνει τόν ἄνθρωπο νά θέλῃ ὅ,τι θέλει ὁ Θεός. Ἔτσι ἡ ὑπομονή στίς ἑκούσιες καί τίς ἀκούσιες θλίψεις γίνεται εὔκολα. Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου γίνεται δεκτικός θείου φωτισμοῦ. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καταυγάζει τόν νοῦ, ὁ ὁποῖος κατανοεῖ τά ἀπόρρητα μυστήρια τῆς φύσεως καί τοῦ Θεοῦ. Ἡ Χάρις διοχετεύεται καί στό σῶμα, τό ὁποῖο ἀποκτᾶ ἕξεις (δυνατότητες) πού φυσικά δέν ἔχει. Ἔτσι ὑπέμειναν οἱ Μάρτυρες τά βάσανα καί οἱ Ἀσκηταί τίς στερήσεις. Κατόπιν ἡ Χάρις δωρίζει στόν ἄνθρωπο τά ὑπερφυῆ χαρίσματα: τήν θαυματουργία, τήν διόρασι, τήν προόρασι. Ἀλλά μαζί μέ ὅλα αὐτά, τό σπουδαιότερο: ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τό πρωτόκτιστο κάλλος.

Αὐτά εἶναι ἡ ἀνάστασις τῆς ψυχῆς καί τά δωρήματα τῆς Ἀναστάσεως στό ἀνθρώπινο σῶμα. Ἔτσι τελειώνει ὁ ἀγώνας τῆς μετανοίας, ὅπως μέ τήν Ἀνάστασι τελειώνει ἑορτολογικτό Τριώδιο. Ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία μᾶς παιδαγωγεῖ καί μᾶς χειραγωγεῖ μέ ἀγάπη καί σοφία πρός τήν ἀληθινή καταξίωσί μας, πού εἶναι νά γίνουμε υἱοί τῆς Ἀναστάσεως, φωτόμορφα τέκνα της, μέτοχοι τῆς δόξης τῆς Βασιλείας τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Εὐχαριστοῦμε τόν Κύριό μας γιά τό μεγαλύτερο δῶρο Του σέ μᾶς, τήν Ἐκκλησία Του, τήν ἁγία Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία μας. Αὐτῷ ἡ δόξα καί τό κράτος εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.

[1] Ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ἐπιστολή πρός τήν Μοναχή Ξένη, Φιλοκαλία, ἔκδ. Περιβόλι τῆς Παναγίας, σελ. 100

[2] Ἔνθ’ ἀνωτ. σελ. 262-263.

[3] Ἔνθ’ ἀνωτ. σελ. 265-266.