Πόσοι θα το έκαναν;

Πόσοι από εμάς θα μπορούσαν άραγε να περιφρονήσουν τα χειροκροτήματα και τους επαίνους; Πόσοι από εμάς, αν ανεβαίναμε σε μια σκηνή, πιάναμε το μικρόφωνο και ακούγαμε τον κόσμο να σχολιάζει με θαυμασμό τη φωνή μας και να μας αποθεώνει με το χειροκρότημα, θα θέλαμε να σταματήσει αυτό που ζούμε; Δε μπορώ στ’ αλήθεια να φανταστώ κάποιον και ειδικά όταν έχει αποφασίσει να ασχοληθεί ενεργά με τη μουσική...

Κι όμως, στην ιστορία υπάρχει ένα παράδειγμα που αποδεικνύει πως κάποια στιγμή έζησε ένας τέτοιος άνθρωπος στη γη...

Είμαστε στην εποχή της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών, στην Κωνσταντινούπολη. Εδώ και πολύ καιρό, σε μικρούς αλλά και μεγαλύτερους κύκλους της αυτοκρατορίας, έχει αρχίσει να συζητιέται το όνομα ενός νεαρού άντρα, που μαγεύει με τη φωνή του… Πριν λίγο μόλις καιρό, είχε καταφέρει να μπει στην Αυτοκρατορική Μουσική Σχολή. Το χρώμα όμως της φωνής του, η δεξιότητά του να ερμηνεύει άψογα τα βυζαντινά διαστήματα, η μεθοδικότητά του στην μελέτη και το σεμνό του ύφος γρήγορα έκαναν το νεαρό αγόρι από το Δυρράχιο της Ιλλυρίας να γίνει ο αγαπημένος ψάλτης του Αυτοκράτορα, ο οποίος τον διόρισε αρχιμουσικό των αυτοκρατορικών ψαλτών…

Η ζωή του άρχισε να κυλά διαφορετικά… Το όνομά του ήταν πασίγνωστο μέσα και έξω από την Πόλη. Όλες οι πόρτες άνοιγαν γι’ αυτόν διάπλατα. Η αυτοκρατορική αυλή υποκλινόταν στο ταλέντο του. Πλήθος κόσμου συνέρεε από παντού για να τον ακούσει. Γινόταν το αδιαχώρητο. Οι έπαινοι και τα εγκώμια, οι κολακείες και οι θαυμασμοί ήταν συνώνυμο του ονόματός του… Ιωάννης ο «ηδύμελπος» μουσικός…


Το τι συνέβαινε όμως στο μυαλό και στην καρδιά του Ιωάννη ήταν μια άλλη ιστορία… Μια ιστορία που όταν την εξετάζουμε σήμερα μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ο Ιωάννης ο επονομαζόμενος Κουκουζέλης υπήρξε ένας από τους γνήσιους εκφραστές τις βυζαντινής μουσικής. Ένας άνθρωπος που ανέδειξε την ουσία της ψαλτικής τέχνης, η οποία δεν έχει σχέση με τα «τεχνικά μουσικά» κριτήρια που χρησιμοποιούμε, κατά κύριο λόγο, για την αξιολόγηση οποιασδήποτε άλλης μουσικής. Αυτό που εντυπωσίαζε τελικά στον Ιωάννη δεν νομίζω πως ήταν τόσο η φωνή του ή το ταλέντο να χειρίζεται άψογα τη βυζαντινή οκτάηχο… Όλα στη ζωή του δείχνουν πως αυτό που εντυπωσίαζε και συγκινούσε τον κόσμο, που τον άκουγε, ήταν αυτό που ένιωθε εν όσω ερμήνευε τα βυζαντινά μέλη… Κι αυτό που ένιωθε δεν ήταν παρά πρόσταγμα της ψυχής του, η οποία εδώ και καιρό …άλλα, από αυτά που μέχρι τώρα ζούσε, επιθυμούσε…

Ο Ιωάννης ο Κουκουζέλης είχε αρχίσει εδώ και καιρό να σκέφτεται να εγκαταλείψει την Πόλη και τις τιμές της. Η ψυχή του επιθυμούσε την ησυχία και του ήταν πολύ πιο σημαντικό να ψάλλει στον Θεό του μόνος του σε ένα δωμάτιο παρά μπροστά σε πλήθος κόσμου που τον επευφημεί… Τι παράδοξο…!

Η απόφαση ήταν στιγμιαία. Την αφορμή την έδωσε η ξαφνική επίσκεψη του Ηγουμένου της Ιεράς Μονής της Μεγίστης Λαύρας του Αγ. Όρους στην αυτοκρατορική αυλή. Η θέα αυτού του μοναχού και μόνο υπήρξε καθοριστική για την απόφαση του Ιωάννη… Καμιά φορά, τα πρόσωπα λένε πολλά περισσότερα από χίλια λόγια και κηρύγματα…
Αποφασίζει να φύγει κρυφά, ώστε κανείς να μην μπορεί να τον αναζητήσει και να τον βρει.
Προορισμός του η ίδια αυτή Μονή απ’ την οποία εμφανίστηκε ο Ηγούμενος.

Με ένα ραβδί και το ρούχο που φορούσε έφτασε στην πόρτα της Μονής. Ένας μοναχός του άνοιξε, ρωτώντας τον για τον λόγο της επίσκεψής του. Ο Ιωάννης, χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του, παρέστησε τον βοσκό και ζήτησε να τον δεχθούν στη Μονή με αυτήν την ιδιότητα. Ο Ηγούμενος, ο οποίος λόγω γήρατος δεν μπορούσε να δει καλά τα πρόσωπα των ανθρώπων γύρω του, δεν υποψιάστηκε πως ο βοσκός που μόλις είχε αποδεχθεί στη συνοδεία του, ήταν ο αρχιμουσικός της αυτοκρατορικής αυλής, για τον οποίο σε λίγες μέρες θα οργανωνόταν ολόκληρη επιχείρηση αναζήτησής του…

Ήδη από την επόμενη ημέρα, ο Ιωάννης ξεκίνησε τα νέα του καθήκοντα και οι μέρες κυλούσαν όπως ακριβώς επιθυμούσε η ψυχή του…, μεταξύ ουρανού και γης… Κι εκεί, κατά τα διαλείμματα της περιπλάνησής του με το κοπάδι των τράγων, …εκεί που κανένα ανθρώπινο αυτί δεν μπορούσε να τον ακούσει, έβρισκε την ευκαιρία και άφηνε την φωνή του και την ψυχή του ελεύθερες να υμνήσουν ό,τι περισσότερο αγαπούσε, τον Θεό του.

Μία τέτοια μέρα όμως του συνέβη κάτι που δεν μπορούσε να φανταστεί…
Είχε ξεκινήσει από νωρίς για το γνωστό του δρομολόγιο με το κοπάδι. Έφτασε σε ένα ακρωτήρι, απ’ όπου θα μπορούσε, περιμένοντας να βοσκήσουν τα ζώα, να αγναντεύει ήρεμα τη θάλασσα. Αφού εξασφάλισε ότι κανένας άνθρωπος δεν βρισκόταν εκείνη την ώρα, στον τόπο αυτό, ξεκίνησε, κατά την προσφιλή του συνήθεια, το ψάλσιμο. Κι όμως…, δεν είχε καταλάβει ότι ένας γέροντας βρισκόταν εκεί κοντά, ακούγοντας μαγεμένος την υπέροχη φωνή του αλλά και παρατηρώντας έκθαμβος αυτό που συνέβαινε… Όλοι οι τράγοι από το κοπάδι του, με το που ξεκίνησε την ψαλμουδιά, είχαν σταθεί γύρω-γύρω του και τον άκουγαν ευλαβικά, λες και προσεύχονταν μαζί του… Αυτή είναι η «μαγεία» της βυζαντινής τέχνης…

Ο Ιωάννης ξαφνικά κατάλαβε την παρουσία του Γέροντα και σταμάτησε το ψάλσιμό του. Ο Γέροντας ζήτησε να μάθει ποιος πράγματι ήταν, γιατί κάτι είχε υποψιαστεί… Εδώ και αρκετό καιρό ο Αυτοκράτορας και ο Πατριάρχης είχαν στείλει ανθρώπους για να ψάξουν μήπως βρίσκεται εκεί ο Ιωάννης ο Κουκουζέλης. Στο Άγ. Όρος επικρατούσε αναστάτωση με αυτήν την υποψία και σίγουρα θα βρισκόταν σε πολλή δύσκολη θέση ο ηγούμενος που πιθανώς να γνώριζε ότι ο Κουκουζέλης βρίσκεται στη συνοδεία του και δεν το αποκάλυπτε, ενόψει της βασιλικής εντολής. Ο Γέροντας περιέγραψε τα πάντα στον Ηγούμενο της Ιεράς Μονής της Μεγίστης Λαύρας…

Η πρόσκληση του ηγουμένου ήταν άμεση. Έπρεπε να μάθει ποιος πράγματι ήταν ο άνθρωπος αυτός που, ψάλλοντας κρυφά, έκανε τα ζώα να σταματούν τη βοσκή τους και να στέκονται ευλαβικά μπροστά του, σα μαγεμένα. Παρότι προσπάθησε να αποφύγει την αποκάλυψη, ο Ιωάννης δεν τα κατάφερε. Ήταν η ώρα να πει ποιος πράγματι ήταν, ζητώντας μόνο σα χάρη απ’ τον ηγούμενό του να παρακαλέσει ο ίδιος τον Αυτοκράτορα να μην τον γυρέψει πάλι πίσω στον κόσμο. Το μόνο που ζητούσε η ψυχή του ήταν να μείνει εδώ στην ησυχία, μακριά από τα «συγχαρητήρια» και τα «μπράβο» που μπορούσαν να του φουσκώσουν τα μυαλά… Ο ηγούμενος τον άκουσε, ο Αυτοκράτορας λύγισε στο αίτημα του αγαπημένου του μουσικού και ο Ιωάννης, απ’ τις μέρες εκείνες, λάμπρυνε με τη φωνή του τα ψαλτήρια της Μεγίστης Λαύρας και ανέβαζε στους ουρανούς όλους όσους είχαν την τύχη να γίνουν δέκτες των «μυστικών κυμάτων» κατάνυξης, προσευχής και αληθινής αγάπής προς τον Θεό που έστελνε με τη φωνή και την ψαλμωδία του. Ούτε επιδείξεις, ούτε κορδώματα, ούτε υπερβολές και τερτίπια φωνητικά… Έψαλλε μόνο με την ψυχή του κι όλα τ’ άλλα –ταλέντα και χαρίσματα- έρχονταν σε δεύτερη μοίρα…


Για την γνήσια αγάπη του για τον Θεό και για την βυζαντινή μουσική, ένα θαυμαστό γεγονός ήρθε να τον επιβραβεύσει.

Ήταν Σάββατο του Ακαθίστου Ύμνου. Στο μοναστήρι είχαν αγρυπνία και, όπως ίσως θα ξέρετε, στο Άγ. Όρος, μέχρι και σήμερα, οι αγρυπνίες είναι πολύωρες και κουραστικές για τον επισκέπτη που δεν είναι …μυημένος…. Μετά το τέλος της αγρυπνίας, κάθισε στο στασίδι του ο Ιωάννης, ακριβώς απέναντι από την εικόνα της Παναγίας, στην οποία έψαλλε προ ολίγου τους ύμνους της. Φαίνεται πως αποκοιμήθηκε. Σαν μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, ένιωσε την παρουσία της Παναγίας δίπλα του να του λέει: «Χαίρε Ιωάννη! Ψάλλε μου εσύ και εγώ δεν θα σε εγκαταλείψω» …και του δίνει ένα χρυσό νόμισμα. Ο Ιωάννης ξαφνιασμένος ξυπνά και βλέπει το χρυσό νόμισμα στο χέρι του…

Το νόμισμα αυτό βρίσκεται μέχρι και σήμερα, το μισό, στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας στο Άγ. Όρος, όπως και η εικόνα της Παναγίας που είναι γνωστή ως «Παναγία Κουκουζέλισσα». Το άλλο μισό νόμισμα δόθηκε στους πρέσβεις της Ρωσίας, τον 17ο αι.

 

Το «παρατσούκλι»: Κουκουζέλης, λένε κάποιοι πως του δόθηκε απ’ όταν ήταν ακόμα στην Αυτοκρατορική Μουσική Σχολή, επειδή, όταν τον ρωτούσαν τι τρώει, απαντούσε: «κουκκία και ζέλια» (δηλαδή μπιζέλια).

Για την άκρα ταπείνωση, την ησυχαστική ζωή του και την υποδειγματική γνήσια αγάπη του στον Θεό, η εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και η μνήμη του τιμάται την 1η Οκτωβρίου.

 

 

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=985

Επικοινωνία

Διεύθυνση Μεγάλου Ναού: Δανάης 1, Έγκωμη,
2408, Λευκωσία
Διεύθυνση Μικρού Ναού: Αγίου Νικολάου 1, Έγκωμη, 2408, Λευκωσία
Τηλέφωνο: 22355300
Fax: 22590969
Email: agiosnikolaosengomis

@gmail.com

Announcement

Church of Saint Nicolaos in Engomi is open daily from 8:30 am to 12:00 noon, from 5:00 to 8:00 pm and the hours of Liturgical services. For more information contact us on: agiosnikolaosengomis@gmail.com