1.Καιρός της νη­στείας, γι' αυτό κι εμείς ας εντείνουμε τις δυ­νάμεις μας, για να προχωρήσουμε στην αρετή. Διότι, όπως δεν έχουν καμία ωφέλεια από τα πολλά τρεξίματα εκείνοι που αγωνίζονται στο στάδιο αγώνα δρόμου, αν χάσουν τελικά τα βρα­βεία, έτσι κι εμείς δεν θα έχουμε κανένα κέρδος από τους πολλούς κόπους και τους ιδρώτες που καταθέσαμε χάριν της νηστείας, αν δεν μπορέσουμε με καθαρή συνείδηση να απολαύ­σουμε την Ιερά Τράπεζα.

Ο καθένας λοιπόν ας εξετάσει κατ' ιδίαν ποιο ελάττωμα διόρθωσε, ποια αρετή απέκτη­σε, ποια αμαρτία απέβαλε και κατά τι έγινε καλύτερος. Και αν μεν βρει ότι κάτι κέρδισε από τη νηστεία, αυτή την καλή πνευματική συναλ­λαγή, και διαπιστώσει ότι πολύ επιμελήθηκε τα τραύματα της ψυχής του, ας προσέρχεται για να κοινωνήσει. Αν όμως έμεινε ράθυμος και έχει μόνο τη νηστεία του να επιδείξει, αλλά τίποτα από τα υπόλοιπα δεν έχει κατορθώσει, ας απέχει από το Μυστήριο. Τότε μόνο να εισέλθει, ό­ταν καθαρισθεί απ' όλα του τα αμαρτήματα.
Κανείς να μη στηρίζεται μόνο στη νηστεία, αν έμεινε αδιόρθωτος στα υπόλοιπα πάθη. Διό­τι εκείνος που δεν νηστεύει, είναι φυσικό να συγχωρηθεί, όταν ο κύριος λόγος που δεν νή­στεψε είναι η ασθένεια του σώματος. Εκείνος όμως που δεν διόρθωσε τα παραπτώματά του, είναι δύσκολο να βρει κάποια απολογία.

Δεν νήστεψες λόγω της σωματικής σου ασθένειας. Πες μου όμως, για ποιό λόγο δεν συμ­φιλιώθηκες με τους εχθρούς σου; Μήπως και εδώ έχεις να προβάλλεις κάποια σωματική αδυ­ναμία; Αν εξακολουθείς επίσης να έχεις φθό­νο και ζήλεια, πες μου, τί απολογία θα δώσεις; Διότι γι’ αυτά τα ελαττώματα δεν μπορείς να προβάλλεις λόγους σωματικής ασθένειας.

Επειδή λοιπόν είναι ανάγκη να τηρούμε όλες τις εντολές εξίσου, και μάλιστα εκείνη που αναφέρει να μην έχουμε κανέναν εχθρό, ούτε να αφήνουμε να χρονίζει στην καρδιά μας η οργή και η μνησικακία, αλλά να συμφιλιωνό­μαστε αμέσως με τον πλησίον, εμπρός λοιπόν, ας μιλήσουμε σήμερα γι’ αυτή την εντολή.

Όπως εκείνος που πορνεύει και βλασφη­μεί είναι αδύνατον να συμμετάσχει στην Αγία Τράπεζα, έτσι και αυτός που κάνει κάποιον εχθρό του και μνησικακεί, είναι αδύνατον να μετάσχει στη Θεία Κοινωνία. Και αυτό είναι πο­λύ λογικό. Διότι αυτός που έπεσε στην πορνεία και στη μοιχεία, μαζί με την ικανοποίηση της σαρκικής επιθυμίας, έδωσε τέλος και στην ενέρ­γεια της αμαρτίας· και αν θελήσει να ανανήψει και να σηκωθεί από την πτώση του αυτή και να μετανοήσει, έχει κάποια παρηγοριά. Εκείνος όμως που μνησικακεί, κάθε μέρα ενεργεί την αμαρτία και ουδέποτε δίνει τέλος σ' αυτήν. Στην περίπτωση της σαρκικής αμαρτίας, έπεσε κά­ποιος στο παράπτωμα, σηκώθηκε, και πήρε τέ­λος η αμαρτία. Εδώ, στο θέμα της μνησικακίας, καθημερινά και ακατάπαυστα επιτελείται η αμαρτία.

Πες μου λοιπόν, ποιά συγνώμη θα έχου­με, αφού παραδίδουμε τους εαυτούς μας, με τη θέλησή μας, σε τέτοιο πονηρό θηρίο; Και πώς θέλεις να είναι προς εσένα ο Δεσπότης Χριστός γλυκύς και πράος, όταν εσύ γίνεσαι σκληρός προς τον συνάνθρωπό σου και δεν τον συγχω­ρείς;
Προσπάθησε να καταλάβεις ότι αν μέτραγε ο Θεός όλα εκείνα τα σφάλματά μας που διαπράττουμε προς Αυτόν, δεν θα μπορούσα­με να ζήσουμε ούτε μία ημέρα. Και ας αφήσω όλα τα άλλα, όσα γνωρίζει η συνείδηση του καθενός, ας σταθώ στα φανερά και ομολογημένα αμαρτήματα. Αν μας ζητηθεί λόγος για όλα αυτά, ποιά συγχώρηση θα βρούμε;
Αν, για παράδειγμα, εξετάσει ο Θεός τη ραθυμία που επιδεικνύουμε την ώρα της προ­σευχής

2. Αλήθεια τί θα γίνει, αν ο Κύριος φέρει στην Κρίση τις κακολογίες και τις κατηγορίες, τις οποίες καθημερινά λέμε ο ένας για τον άλλο, και τις ανάρμοστες κρίσεις και επικρίσεις, με τις οποίες κατακρίνουμε τον πλησίον μας, χω­ρίς να υπάρχει κανένας λόγος, αλλά το κάνου­με μόνο και μόνο επειδή είμαστε φιλοκατήγοροι και μεμψίμοιροι; Τί θα μπορέσουμε τότε να απολογηθούμε και να πούμε;
Και αν εξετάσει τα περίεργα βλέμματά μας και τις πονηρές επιθυμίες που έχουν έρει­σμα την καρδιά μας, αφού πολύ συχνά αποδε­χόμαστε αισχρούς και ακάθαρτους λογισμούς —οι οποίοι με τη σειρά τους προέρχονται από τα απρόσεκτα και χωρίς νήψη βλέμματά μας— πόση καταδίκη θα επιφέρουμε στην ψυχή μας; Αν πάλι μας ζητήσει λόγο για τις ύβρεις

Επίσης αν μας ζητηθεί ευθύνη και για την αμέλεια που μας κυριεύει και δεν προσερ­χόμαστε στις Συνάξεις της Εκκλησίας, τί θα απολογηθούμε; Υπάρχουν βέβαια και άλλα αμαρτήματα, τα οποία τα γνωρίζει η συνείδηση του καθενός.

Αν όλα αυτά τα ανα­λογισθούμε και τα εννοήσουμε, έστω κι αν εί­μαστε οι πιο σκληροί και οι πιο ωμοί απ' όλους τους ανθρώπους, επειδή θα διαπιστώσουμε το πλήθος των αμαρτιών μας, από το φόβο και την αγωνία μας, ούτε καν θα μπορέσουμε να θυμη­θούμε την ύβρη που μας έκαναν οι άλλοι αδελ­φοί μας.
Αναλογίσου όσα απ' τα αμαρτήματά μας είναι τώρα κρυμμένα, θα απο­καλυφθούν την Ημέρα εκείνη.

Αν λοιπόν συγχωρήσεις τα αμαρτήματα του πλησίον σου, τα δικά σου τα αμαρτήματα, τα οποία πρόκειται να αποκαλυφθούν τότε, όλα θα διαγραφούν από εδώ και θα φύγεις απ’ αυτή τη ζωή, χωρίς να σε συνοδεύει κανένα α­μάρτημα απ’ όσα έκανες. Ώστε λοιπόν παίρνεις περισσότερα απ' όσα δίνεις.

Έπειτα, αν σκεφθούμε ότι την Ημέρα της Κρίσεως θα σταθούν τα αμαρτήματά μας μπροστά στα μάτια όλων, σ' αυτό το κοινό θέ­ατρο όλης της Οικουμένης,

Αλήθεια, υπάρχει χειρότερο πράγμα από τον μνησίκακο άνθρωπο. Αυτός που μνησικακεί και έχει εχθρό, ουδέποτε απολαμβάνει κάποια ειρήνη, επειδή συνεχώς οργίζεται και αυξάνει καθημερινά τη ζά­λη των λογισμών του. Συνεχώς θυμάται τα λόγια και τις πράξεις του εχθρού του και αποστρέ­φεται υπερβολικά εκείνον που τον λύπησε.
Πραγματικά, και μόνο το όνομα να ανα­φέρεις του εχθρού του, γίνεται θηρίο και υπο­φέρει η ψυχή του υπερβολικά. Κι αν μοναχά το πρόσωπό του αντικρύσει, φοβάται και τρέμει σαν να του συμβαίνει το μεγαλύτερο κακό. Κι αν δει κάποιον που συνδέεται με τον εχθρό του, ή κάποιο ένδυμά του ή το σπίτι του, ή το δρο­μάκι που οδηγεί εκεί, απ' όλα αυτά βασανίζε­ται.

3. Μη μου προβάλλεις ως δικαιολογία το μέγεθος των αμαρτημάτων και των αδικημάτων του εχθρού σου. Διότι δεν είναι αυ­τός ο λόγος που σε κάνει να παραμένεις εσύ στην οργή, αλλά παραμένεις επειδή δεν θυμάσαι τα δικά σου αμαρτήματα, ούτε έχεις μπροστά στα μάτια σου τη γέεννα του πυρός, ούτε βιώ­νεις το φόβο του Θεού.
Αλλά, πες μου, υπάρχει ευκολότερο πρά­γμα από το να συγχωρήσουμε αυτόν που μας λύπησε; Πραγματικά, μήπως πρόκειται να υπο­βληθούμε σε κόπο να κάνουμε μακρινό ταξίδι, μήπως θα δαπανήσουμε χρήματα, μήπως θα μπούμε στον κόπο να παρακαλέσουμε άλλους να μας κάνουν κάποια χάρη; Αρκεί να θελήσουμε μόνο, και το κατορθώνουμε στη στιγμή.

να ξέρεις ότι ε­κείνος που θα πάει πρώτος να ζητήσει συγνώ­μη, εκείνος θα έχει τη μέγιστη ευλογία.

Αν σου πω, νήστεψε, πολλές φορές μου προβάλλεις ως δικαιολογία την ασθένεια του σώματος. Αν σου πω, δώσε στους φτωχούς, μου λες ότι είσαι φτωχός και έχεις να αναθρέψεις παιδιά. Αν σου πω, να έρχεσαι τακτικά στις Συ­νάξεις της Εκκλησίας, μου λες έχω διάφορες μέριμνες. Αν σου πω, πρόσεχε αυτά που λέγο­νται στην Εκκλησία και κατανόησε το βάθος των λόγων του Θεού, μου προβάλλεις ως δικαιολογία την έλλειψη μορφώσεως.

Αν όμως σου πω, άφησε την οργή και συγχώρεσε τον αδελφό σου, ποιά από τις προ­φάσεις αυτές μπορείς να χρησιμοποιήσεις; Διό­τι, νομίζω, δεν μπορείς να φέρεις ως πρόφαση ούτε ασθένεια σώματος, ούτε φτώχεια, ούτε α­μάθεια, ούτε απασχόληση και μέριμνα, ούτε τί­ποτε άλλο. Γι' αυτό, απ’ όλες σου τις αμαρτίες, αυτή η αμαρτία θα σου είναι ασυγχώρητη.
Αλήθεια, πώς θα μπορέσεις να υψώσεις τα χέρια σου στον Ουρανό; Πώς θα κινήσεις τη γλώσσα σου να προσευχηθείς; Πώς θα ζητήσεις συγνώμη; Ακόμη κι αν θέλει ο Θεός να σου συγ­χωρήσει τις αμαρτίες, δεν Του το επιτρέπεις εσύ, επειδή δεν συγχωρείς τις αμαρτίες του αδελφού σου.

4.Αλλά θα μου πεις ότι ο πλησίον σου σε έχει αδικήσει και σε έχει λυπήσει και σου έχει προξενήσει μύρια κακά. Ούτε όμως τότε δεν πρέπει να επιτεθείς εναντίον του, για να μη προσβάλλεις με τη συμπεριφορά σου αυτή τον Δεσπότη σου Χριστό. Άφησέ το στον Θεό και Εκείνος θα διευθετήσει την υπόθεση πολύ κα­λύτερα απ’ ό,τι εσύ θέλεις. Σε σένα έδωσε εντο­λή μόνο να προσεύχεσαι γι' αυτόν που σε λύ­πησε. Το πως τώρα ο Θεός θα παιδαγωγήσει εκείνον, αυτό σε πρόσταξε να το αφήσεις σ' Αυ­τόν. Εσύ δεν μπορείς να βρεις μόνος σου το δί­κιο σου τόσο, όσο μπορεί ο Θεός να σου το αντα­ποδώσει, αρκεί μόνο να αναθέσεις το θέμα σ' Αυτόν.
κι αν ακόμη εμείς συγχωρήσουμε αυτούς που μας αδίκησαν, κι αν ακόμη συμφιλιωθούμε μ' αυτούς και προσευ­χηθούμε στον Θεό γι’ αυτούς, ο Θεός δεν τους συγχωρεί, αν δεν αλλάξουν και αυτοί και δεν γί­νουν καλύτεροι. Δεν τους συγχωρεί δηλαδή ο Θεός, γιατί αποβλέπει στο συμφέρον τους. Εσέ­να βέβαια σε επαινεί και δέχεται τη στάση σου,

5. Λοιπόν, το λέω εκ των προτέρων και διαμαρτύρομαι και φωνάζω με δυνατή φωνή: Κανένας απ’ αυτούς που εξακολουθεί να έχει εχθρό να μην πλησιάσει στην Αγία Τράπεζα και να μη δεχθεί τη Θεία Κοινωνία. Κανένας να μην προσέλθει στη Θεία Κοινωνία, αν έχει κάνει κάποιον εχθρό του. Έχεις εχθρό; Μην προσέρ­χεσαι να κοινωνήσεις. Θέλεις να προσέλθεις να κοινωνήσεις; Συμφιλιώσου, και τότε να προ­σέλθεις να αγγίξεις τα Άγια Μυστήρια. Και δεν τα λέω εγώ αυτά, αλλά ο Δεσπότης Χριστός που σταυρώθηκε για μας.

Άκουσε τι λέει ο Κύριος γι' αυτούς που βρίσκονται σε τέ­τοια κατάσταση: «Αν προσφέρεις το δώρο σου στο θυσιαστήριο, και εκεί θυμηθείς ότι ο αδελ­φός σου έχει κάτι εναντίον σου» —δεν είπε, περίμενέ τον εκείνον να έλθει σε σένα για συμφι­λίωση, ούτε είπε, μίλησε σε κάποιον άλλο να μεσολαβήσει, ούτε παρακάλεσε κάποιον άλλο— αλλά «εσύ ο ίδιος τρέξε προς τον αδελφό σου». Διότι λέει: «Πήγαινε πρώτα να συμφιλιωθείς με τον αδελφό σου» (Ματθ. 5, 24).

Αν δεις ένα μέλος σου κομμένο, δεν κά­νεις τα πάντα ώστε να το ενώσεις με το σώμα σου; Αυτό κάνε και στην περίπτωση των αδελφών.

Ένα μόνο εχθρό μας επέτρεψε ο Θεός να έχουμε, τον διάβολο. Με αυτόν ουδέποτε να συμφιλιωθείς. Προς τον αδελφό σου όμως πο­τέ να μην έχεις βαριά καρδιά, αλλά, έστω και αν παρεμβληθεί μεταξύ σας κάποια ψυχρότη­τα, αυτή να είναι παροδική και να μην υπερβαίνει το διάστημα μιας ημέρας. Διότι λέει ο Κύριος: «Ο ήλιος να μη δύει και να σας βρί­σκει σε κατάσταση οργής και θυμού» (Εφεσ. 4, 26-27). Διότι, αν συμφιλιωθείς με τον αδελφό σου πριν να βραδιάσει, τότε μπορεί να έχεις από τον Θεό κάποια συγνώμη.

Η καθυστέρηση της συνδιαλλαγής με τον αδελφό, κάνει δυσκολότερη και τη συμφιλίωση. Πράγ­ματι, αν περάσει μία ημέρα, η ντροπή που αισθάνεσαι γίνεται μεγαλύτερη. Και αν προστεθεί και δεύτερη ημέρα, αυτή αυξάνεται περισσότερο. Κι αν φθάσεις στην τρίτη και στην τέταρτη ημέρα, σίγουρα θα προσθέσεις και πέμπτη. Έτσι οι πέ­ντε γίνονται δέκα, οι δέκα είκοσι, οι είκοσι εκα­τό ημέρες. Και τελικά η πληγή στο τέλος μένει αθεράπευτη. Πραγματικά, όσο περνά ο χρόνος, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τη συμφιλίωση και την αγάπη.
ποτέ να πεις στον εαυτό σου: Πριν από λίγο είπαμε ο ένας προς τον άλλο τόσες βρισιές, αναρίθμητα λόγια, άρρη­τα ρήματα, και τώρα θα τρέξω να συμφιλιωθώ; Και ποιός δεν θα μου κατηγορήσει την τόση ελαφρότητα;
Κανένας σκεπτόμενος άνθρωπος δεν θα σου κατηγορήσει την καλή σου διάθεση. Αλ­λά, αν μείνεις αδιάλλακτος, τότε όλοι θα γε­λάσουν εις βάρος σου, τότε θα δώσεις πολύ τό­πο στον διάβολο.

Έχοντας λοιπόν αυτά υπόψη σου, πρό­λαβε και κράτησε τον αδελφό σου, προτού να τον χάσεις τελείως. Και αν παραστεί ανάγκη να τρέξεις ολόγυρα στην πόλη, την ημέρα εκείνη που θα ψυχρανθείς με τον αδελφό, ακόμη και να βγεις έξω από την πόλη και να βαδίσεις πο­λύ δρόμο, αφήνοντας όλες τις εργασίες σου, να το κάνεις. Και να ασχοληθείς εκείνη την ημέρα μόνο μ' αυτό το θέμα, με το πως δηλαδή θα συμφιλιωθείς με τον αδελφό.
Αν η ψυχή σου βυθίζεται και υποχωρεί και διστάζει και κοκκινίζει και ντρέπεται, να την παρακινείς λέγοντάς της συνεχώς τα εξής: Γιατί βραδύνεις και υποχω­ρείς και διστάζεις; Δεν πρόκειται για χρήματα, ούτε για τίποτε άλλο από τα φθαρτά και επί­γεια, αλλά ο στόχος είναι η σωτηρία μας. Ο Θε­ός έδωσε εντολή, να τα πράξουμε αυτά, και όλα τ' άλλα ας είναι δεύτερα, ας έχουν πάντα προ­τεραιότητα για σένα οι εντολές Του.
Η υπόθεση αυτή είναι ένα είδος πνευμα­τικού εμπορίου. Ας μην αμελούμε και ας μην είμαστε ράθυμοι. Ας δώσουμε στον εχθρό μας να καταλάβει ότι αγωνιστήκαμε πολύ για την υπόθεση της συνδιαλλαγής μαζί του, μόνο και μόνο για να κάνουμε το θέλημα του Θεού.

Κι αν, παρά ταύτα, πάλι μας βρίζει και μας κτυπά και κάνει ό,τι χειρότερο υπάρχει, ας τα σηκώ­νουμε όλα με υπομονή και γενναιότητα. Και μ' αυτή μας τη στάση, δεν ωφελούμε φυσικά εκείνον, αλλά τον εαυτό μας.

Εκείνος μας έδωσε, λόγω της φιλανθρωπίας Του, αυτό το δρόμο της συναλλαγής και της συγχωρητικότητας.

ο Θεός μας υποσχέθηκε μεγάλο και ανείπωτο μισθό

 Και ο μισθός αυτός είναι, η συγχώρηση των αμαρτιών μας.

6. Ποιά λοιπόν συγνώμη θα έχουμε, όταν, ενώ πρόκειται να λάβουμε τόσο μεγάλο μισθό, τη συγχώρηση δηλαδή των αμαρτιών μας, εμείς δεν υπακούμε στον Νομοθέτη, αλλά συνεχώς Τον περιφρονούμε;

Μας έδωσε εντολή ο Κύριος να λέμε: «Αφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών» (Ματθ. 6, 12).
Υπάρχει κάτι πιο γαλήνιο απ' αυτό; Υ­πάρχει τίποτε πιο ήμερο απ' αυτό το πρόστα­γμα; Εσένα τον ίδιο σε έκανε κριτή της συγχωρήσεως των αμαρτημάτων σου. Αν συγχωρήσεις λίγα, τότε λίγα θα σου συγχωρηθούν. Αν συγ­χωρήσεις πολλά, πολλά θα σου συγχωρηθούν. Αν συγχωρήσεις τον άλλο ειλικρινά και από την καρδιά σου, κατά τον ίδιο τρόπο θα συγ­χωρήσει και ο Θεός εσένα.

Από το επόμενο χωρίο: «Αν συγχωρήσετε», λέ­ει, «στους ανθρώπους τα αμαρτήματα που σας έκαναν, και ο ουράνιος Πατέρας σας θα συγ­χωρήσει και σε σας τα δικά σας αμαρτήματα»  (Ματθ. 6, 14).
Όση διαφορά υπάρχει ανάμεσα στα εκα­τό δηνάρια και στα δέκα χιλιάδες τάλαντα, τό­ση υπάρχει και μεταξύ τούτων και εκείνων των οφειλών. Σε ποιά κόλαση λοιπόν καταδικάζει τον εαυτό του εκείνος που πρόκειται να κερ­δίσει δέκα χιλιάδες τάλαντα, αν διαθέσει εκα­τό δηνάρια, αλλά, παρά ταύτα, ούτε και αυτά τα λίγα τα διαθέτει, και γι' αυτό στρέφει εναν­τίον του τη ρήση αυτή της Γραφής που προηγουμένως αναπτύξαμε; Διότι, αν πεις, «συγ­χώρεσέ μας, όπως και εμείς συγχωρούμε» (Ματθ. 6, 12), κι έπειτα εσύ δεν συγχωρείς, τότε δεν παρα­καλείς για τίποτε άλλο τον Θεό, παρά το να σε στερήσει από κάθε απολογία και συγνώμη.

 αν δεν συγχω­ρήσετε», λέει, «στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους, ούτε ο Πατέρας σας ο ουρά­νιος θα συγχωρήσει τα δικά σας αμαρτήματα» (Ματθ. 6, 15).
Ισχυρίζεσαι όμως ότι πολλές φορές τον παρακάλεσες τον αδελφό να σε συγχωρήσει και αυτός πάρα πολλές φορές σε έδιωξε! Αλλά γι’ αυτή σου την υπομονή θα πάρεις περισσότε­ρη Χάρη.

7. Όπου υπάρχει έχθρα και μίσος, ούτε νηστεία, ούτε εορτή μπορεί να επιτελεσθεί.
Μην τολμάς με άνιπτα χέρια να αγγίξεις την ιερή θυσία, τη Θεία Κοινωνία,

Λοιπόν, ας μην αδιαφορήσουμε για την πνευματική μας ζωή και ας κάνουμε τα πάντα, ώστε να πλησιάσουμε την αγία Τράπεζα χωρίς να έχουμε κανέναν εχθρό, δηλαδή να είμαστε με όλους συμφιλιωμένοι. Και να ξέρουμε ότι κα­νένα από τα προστάγματα του Θεού δεν είναι δύσκολο, αν εμείς είμαστε προσεκτικοί και νη­φάλιοι...

Σ' Αυτόν ανήκει η δόξα στους αιώνες. Αμήν.