Το 2018 έκλεισαν εκατό χρόνια από το μαρτύριο της τελευταίας τσαρικής οικογένειας, των αγίων βασιλομαρτύρων Ρομάνοφ.

Ενώ οι άγιοι τιμώνται με μεγάλη ευλάβεια, γύρω από τους τελευταίους Ρομάνοφ υπάρχει μια διεθνής εκστρατεία συκοφάντησης. Είναι αλήθεια ότι το να διαχειρίζεται κανείς την εξουσία είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο και μάλιστα σε εποχές ταραγμένες, όπως αυτήν των Ρομάνοφ, και είναι ίσως φυσικό να υπάρχουν ερωτήματα.

Προσπαθώντας να φωτίσουμε καλύτερα τα πρόσωπα και τα γεγονότα εκείνης της εποχής, επικοινωνήσαμε με την Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού Κύπρου, που μετά από μία συστηματική έρευνα, με τη συνεργασία ιστορικών ερευνητών και μελέτη πρωτογενών πηγών, εκπόνησε ένα ογκώδες έργο με τίτλο: «Άγιοι Βασιλομάρτυρες Ρομάνοφ - Όσα δεν μπόρεσε να κρύψη η σιωπή». Η αδελφότητα της Ιεράς Μονής Μέσα Ποταμού εγκαταβιώνει στην οροσειρά Τρόοδους της Κύπρου, είναι ανδρώα και βρίσκεται υπό την πνευματική καθοδήγηση του μητροπολίτου Λεμεσού κ. Αθανασίου

Κάποιοι -ακόμη και εντός της Εκκλησίας- αμφισβητούν την αγιότητα των τελευταίων Ρομάνοφ.

Κάθε φορά που γίνεται λόγος για το θέμα αυτό, η συζήτηση τίθεται πάνω σε λάθος βάση. Δυστυχώς, μας διαφεύγει το γεγονός ότι η αμφισβήτηση μιας αγιοκατάταξης ουσιαστικά συνιστά αμφισβήτηση της αγιοπνευματικής διάστασης των αποφάσεων της Εκκλησίας μας. Αν αμφιβάλλουμε για την αγιότητα των βασιλομαρτύρων Ρομάνοφ -ή οποιωνδήποτε άλλων αγίων- γεγονός το οποίο σφράγισε η Εκκλησία, τότε μπαίνουμε σε μία φοβερή προοπτική, όπου η ορθότητα κάθε απόφασης της Εκκλησίας -εννοείται σε συνοδικό πάντοτε επίπεδο- μπορεί να τεθεί στην υποκειμενική κρίση του κάθε ανθρώπου! Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε αμέτρητα στοιχεία τα οποία μαρτυρούν για την αγιότητα των βασιλομαρτύρων Ρομάνοφ, ωστόσο αυτό θα υποβίβαζε τη συζήτηση και πάλι σε μία στείρα λογική διεργασία και θα μας εξομοίωνε με τους Ρωμαιοκαθολικούς, οι οποίοι κατά καιρούς μετανοιώνουν για την αναγνώριση της αγιότητας των «αγίων» τους και τους αποσύρουν από τα αγιολόγιά τους!

Υπάρχουν άλλοι άγιοι της Ορθοδόξου Εκκλησίας που έχουν δώσει μαρτυρία για τους Ρομάνοφ;

Ναι, υπάρχουν και έχουν δημοσιευθεί αναφορές από μεγάλους μάλιστα του 20ού αιώνος, που μίλησαν για την αγιότητα των βασιλομαρτύρων. Το έκαναν πολύ πριν η Εκκλησία μας αναγνωρίσει επίσημα την αγιότητα των Ρομάνοφ. Μεταξύ αυτών είναι ο άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης, ο άγιος Ιωάννης Μαξιμόβιτς και όσιοι πατέρες της Όπτινα. Ο όσιος Νεκτάριος της Όπτινα είπε χαρακτηριστικά για τον άγιο Νικόλαο: «Αυτός ο τσάρος θα γίνει μεγαλομάρτυς». Όσο για τον άγιο Ιωάννη της Κρονστάνδης, κατέγραψε ένα όραμα που είχε το 1901, δεκαεπτά δηλαδή χρόνια πριν το μαρτύριο των Ρομάνοφ. Στο όραμα αυτό, όπως αναφέρει ο άγιος Ιωάννης, ο τσάρος Νικόλαος «φορούσε έναν χρυσό σταυρό γύρω από τον λαιμό του και ψιθύριζε ήσυχα μια προσευχή. Έπειτα, μου είπε με δάκρυα: “Προσευχήσου για μένα, πάτερ Ιωάννη. Πες σε όλους τους ορθοδόξους χριστιανούς ότι εγώ, ο τσάρος μάρτυρας, πέθανα ανδρείως για την πίστη μου στον Χριστό και την Ορθόδοξη Εκκλησία”». 

Στον πρόλογο της έκδοσης ο Γέροντας Εφραίμ μιλάει για πνεύμα συγχωρήσεως. Προκύπτει αυτό από τα ίδια τα γραπτά των αγίων;

Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι ο Γέροντας Εφραίμ αποδέχθηκε την πρόταση της Μονής να προλογίσει το έργο. Ο Γέροντας επέλεξε να χρησιμοποιήσει απόσπασμα από την προσευχή που βρέθηκε στο σημειωματάριο της Όλγας Ρομάνοφ μετά το μαρτύριό τους, όπου αναφέρονται τα εξής: «Χάρισέ µας δύναμη, ω Κύριε της δικαιοσύνης, να συγχωρούμε το κακό του πλησίον µας και να βαστάζουμε µέ τη δική σου ταπείνωση τον σταυρό µας, τον τόσο βαρύ και αιματηρό… Πνεύσε υπερκόσμια δύναμη στα χείλη των δούλων σου, που βρίσκονται στα πρόθυρα του θανάτου, για να προσευχόμαστε µέ πραότητα για τους εχθρούς µας». Πραγματικά, μελετώντας κανείς τα ημερολόγια και την αλληλογραφία των βασιλομαρτύρων -ιδιαίτερα βέβαια κατά την τελευταία φάση της ζωής τους- συγκλονίζεται από τη μεγάλη πίστη και παράδοσή τους στο θέλημα του Θεού.

Πώς μπορεί να σκιαγραφηθεί συνοπτικά η προσωπικότητα του τελευταίου Τσάρου;

Ο βασιλομάρτυς τσάρος Νικόλαος Β΄, σύμφωνα με τα λόγια του παγκοσμίου φήμης ιστορικού Ντόμινικ Λίβεν, «δεν ήταν ανόητος. Ούτε καν πλησίαζε στο να είναι τόσο αδύναμος όπως κοινώς πιστεύεται. Τα διλήμματα της διακυβέρνησης της Ρωσίας ήταν τεράστια και αντικρουόμενα, και ήταν μια ψευδαίσθηση η ιδέα ότι απλά με το να γίνει συνταγματικός μονάρχης θα μπορούσε να διατηρήσει τη δυναστεία και την αυτοκρατορία του». Η διακυβέρνηση του Νικολάου Β΄ κοσμείται από μία σειρά θετικών αλμάτων άνευ προηγουμένου για την ιστορία της Ρωσίας σε όλα τα επίπεδα. Ο ιστορικός ερευνητής Νίκολας Νίκολσον, στον επίλογο του βιβλίου, κάνει μία αναλυτική παρουσίαση της μεγάλης προόδου που γνώρισε η Ρωσία κατά τη διακυβέρνηση του Νικολάου Β΄. Τη σημαντικότερη, ίσως, μαρτυρία για την πραγματικότητα της πολιτικής διάστασης του έργου του Νικολάου Β΄ τη δίνει ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Λέει χαρακτηριστικά: «Στις κυβερνήσεις των κρατών, όταν μεγάλα γεγονότα βρίσκονται σε εξέλιξη, ο ηγέτης του έθνους ‒όποιος και αν είναι‒ εκλαμβάνεται ως υπεύθυνος για τις αποτυχίες και δικαιώνεται από τις επιτυχίες. Ασχέτως του ποιος έκανε το έργο, ποιος οργάνωσε τον αγώνα, η μομφή ή ο έπαινος ανήκει στην ανώτατη υπεύθυνη αρχή… Στην κορυφή, όπου όλα τα προβλήματα περιορίζονται σε ένα Ναι ή ένα Όχι, όπου τα γεγονότα υπερβαίνουν τις ανθρώπινες δυνάμεις και όπου τα πάντα είναι ανεξιχνίαστα, αυτός ήταν [ο Νικόλαος] που έπρεπε να δώσει τις απαντήσεις. Η δική του λειτουργία ήταν αυτή της βελόνας μιας πυξίδας. Πόλεμος ή όχι πόλεμος; Προέλαση ή οπισθοχώρηση; Δεξιά ή αριστερά; Να εκδημοκρατισθεί ή να παραμείνει σταθερός; Να παραιτηθεί ή να επιμείνει; Αυτά ήταν τα πεδία μάχης του Νικολάου Β΄. Γιατί να μην απολάβει τιμές γι’ αυτά;».

Όσο για την πνευματική ζωή του Νικολάου Β΄, μεγαλύτερο ίσως εγκώμιο αποτελεί αυτή καθ’ αυτήν η κύρια κατηγορία που μέχρι σήμερα του προσάπτουν πολλοί δυτικοί ιστορικοί: η τελεία παράδοσή του στο θέλημα του Θεού. Ο άγιος Νικόλαος δήλωνε συχνά τα εξής: «Ποτέ δεν προετοιμάζομαι για το τι θα πω όταν θα μιλήσω δημοσίως, αλλά προσεύχομαι στον Θεό και λέω αυτά που έρχονται στον νου μου». Έλεγε επίσης: «Έχω τη σταθερή, την απόλυτη πεποίθηση ότι τα πεπρωμένα της Ρωσίας, εμένα του ιδίου και της οικογένειάς μου βρίσκονται στα χέρια του παντοδύναμου Θεού, ο οποίος με τοποθέτησε στη θέση που βρίσκομαι. Ό,τι και αν συμβεί, θα υποκλιθώ στο θέλημά Του». Αυτού του είδους οι δηλώσεις αποτελούν σκάνδαλο για τους ορθολογιστές κάθε εποχής. Εμείς, ωστόσο, ως Ορθόδοξοι χριστιανοί, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε στα λόγια αυτά έναν μεγάλο ηγεμόνα, ο οποίος -όσο ελάχιστοι στην παγκόσμια ιστορία- έθεσε τον εαυτό του και την αποστολή του στην προοπτική του θείου θελήματος. Με τον τρόπο αυτόν, τόσο το έργο του όσο και ο ίδιος με την οικογένειά του δοξάστηκαν τελικά από τον Ίδιο τον Θεό. Η μεγαλύτερη αρετή, όμως, του αγίου Νικολάου ήταν η συγχωρητικότητα και αυτών ακόμη των εχθρών του. Αυτό φαίνεται πολύ έντονα σε μήνυμα που υπαγόρευσε στην κόρη του Όλγα, κατά την περίοδο της εξορίας της οικογένειας, και το οποίο αποτέλεσε την τελική του διαθήκη. Αναφέρει εκεί η Όλγα: «Ο πατέρας ζητά από όλους όσοι έμειναν πιστοί προς αυτόν να μην πάρουν εκδίκηση εκ μέρους του. Έχει συγχωρέσει τους πάντες και προσεύχεται για όλους. Ούτε και για τον εαυτό τους να πάρουν εκδίκηση, αλλά να θυμούνται ότι το κακό που βρίσκεται τώρα στον κόσμο θα γίνει ακόμη πιο ισχυρό, και ότι δεν είναι το κακό το οποίο νικά το κακό αλλά η αγάπη».

Για την αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα κυκλοφορούν διάφορες φήμες ότι επηρεαζόταν από τον Ρασπούτιν με αρνητικό τρόπο. Ποια ήταν τελικά η Αλεξάνδρα και γιατί ανακηρύχθηκε αγία;

Η αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα ήταν μία γυναίκα η οποία συνδύαζε στην προσωπικότητά της δύο πολύ σημαντικά στοιχεία: δυναμισμό και ευαισθησία. Αυτά τα δύο στοιχεία του χαρακτήρα της αποτέλεσαν τη βάση για την πνευματική της πορεία προς τον αγιασμό, η οποία, όπως και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας Ρομάνοφ, άρχισε πολύ πριν το μαρτύριό της. Το βάθος των πνευματικών εννοιών που συναντά κανείς διαβάζοντας τις επιστολές της είναι απίστευτα εντυπωσιακό. Γράφει, για παράδειγμα, σε επιστολή της: «Σύντομα έρχεται η άνοιξη να χαροποιήσει την καρδιά μας. Πρώτα η οδός του Σταυρού και έπειτα η χαρά και η ευτυχία… Η ζωή εδώ είναι ένα τίποτα ‒ η αιωνιότητα είναι τα πάντα και αυτό που κάνουμε είναι να ετοιμάζουμε τις ψυχές μας για τη βασιλεία των ουρανών. Έτσι, τελικά τίποτα δεν είναι φοβερό. Και αν ακόμη πάρουν τα πάντα από μας, δεν μπορούν να πάρουν την ψυχή μας». Αυτά τα λόγια, είναι αρκετά για να αποκαλύψουν την πνευματική κατάσταση της αγίας Αλεξάνδρας.

Όσο για τη σχέση της με τον Ρασπούτιν, αυτό αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο. Με λίγα λόγια μπορούμε να πούμε ότι, ναι, η αγία Αλεξάνδρα πίστεψε στην αγιότητα του Ρασπούτιν. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι μεταξύ άλλων και ο ίδιος ο άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης αρχικά πίστεψε στην πνευματικότητα του Ρασπούτιν. Ο Ρασπούτιν αποτελεί ένα αίνιγμα για την ιστορία, που μάλλον ποτέ δεν θα εξιχνιαστεί πλήρως. Αυτό, όμως, που πρέπει να λεχθεί είναι ότι όπως για όλους τους αγίους της η Εκκλησία μας δεν επικαλείται το αλάθητο, έτσι και για την αγία Αλεξάνδρα. Το γεγονός ότι η Αλεξάνδρα ευλαβείτο τους λόγους και τις υποδείξεις του Ρασπούτιν δεν μειώνει καθόλου το πνευματικό της κύρος. Η Εκκλησία μας έχει πλήθος παραδειγμάτων στην ιστορία της, όπου μεγάλοι άγιοι υπέπεσαν σε μεγάλα σφάλματα και παρά ταύτα αυτό δεν μας εμποδίζει από το να τους τιμούμε με μεγάλη ευλάβεια. Διαβάζοντας κανείς για τους βασιλομάρτυρες, θα κατανοήσει πλήρως ότι το πνευματικό μεγαλείο της αγίας Αλεξάνδρας δεν μπορεί να επισκιαστεί καθόλου από την παρουσία του Ρασπούτιν στην ζωή της οικογένειας.

Ας γνωρίσουμε και τα παιδιά της οικογένειας. Αυτά είναι λιγότερο γνωστά. Παραθέτουμε τα λόγια του πατρός Αθανασίου Μπελιάεφ, ο οποίος εξομολόγησε τα παιδιά το Πάσχα του 1917, όταν η οικογένεια βρισκόταν υπό κράτηση στα ανάκτορα του Αλεξάνδρου, στο Τσάρσκογιε Σελό: «Είθε ο Θεός να δώσει ώστε όλα τα παιδιά να είναι τέτοιας ηθικής ακεραιότητας, όπως τα παιδιά του πρώην τσάρου. Με εξέπληξε η τόση γλυκύτητα, ταπείνωση και υποταγή στο θέλημα των γονιών τους, η απόλυτη παράδοση στο θέλημα του Θεού. Ήμουν κατάπληκτος: έπρεπε άραγε, ως εξομολόγος τους, να τους ρωτήσω για αμαρτίες οι οποίες πιθανώς να τους ήταν άγνωστες;».

Όσο για τον Αλέξιο, παραθέτουμε ένα απόσπασμα από επιστολή της μητέρας του όταν το παιδί διερχόταν το σοβαρότερο επεισόδιο με την υγεία του, κατά το οποίο γλίτωσε εκ θαύματος από τον θάνατο: «Ήταν φοβερές οι ώρες που περάσαμε, και σπάραζε η καρδιά μας να βλέπουμε το φοβερό του μαρτύριο. Έδειξε όμως αγγελική υπομονή και ποτέ δεν παραπονέθηκε για την αρρώστια του – έκανε μόνο τον σταυρό του και ικέτευε τον Θεό να τον βοηθήσει, στενάζοντας από τους πόνους … Τον αφήσαμε δύο φορές να απολαύσει αυτήν τη χαρά [της θείας μεταλήψεως] και καθώς ο ιερέας τον πλησίαζε με τα άχραντα μυστήρια, το λεπτοκαμωμένο του πρόσωπο, με τα βασανισμένα του μάτια, φωτίσθηκε από ευλογημένη χαρά».

Υπάρχουν μαρτυρίες από τους ανθρώπους που τους εκτέλεσαν; Τι λένε αυτοί; Ποιοι ήταν;

Όλες οι πληροφορίες για το μαρτύριο των βασιλομαρτύρων προέρχονται αποκλειστικά από τις μαρτυρίες των δολοφόνων τους. Αυτοί οι άνθρωποι θεωρούνταν ήρωες της επανάστασης και για χρόνια διηγούνταν το μεγάλο τους «κατόρθωμα» σε διάφορες εκδηλώσεις και επίσημες εμφανίσεις! Πολλοί απ’ αυτούς, όπως ο διοικητής Γιάκομπ Γιουρόφοσκυ, στον οποίο ανατέθηκε το έργο της δολοφονίας, κατέγραψαν στα απομνημονεύματά τους τα γεγονότα του εγκλήματος. Οι διηγήσεις τους από την περίοδο διαμονής με την οικογένεια στο σπίτι Ιπάτιεφ, την τελευταία φυλακή των βασιλομαρτύρων όπου και δολοφονήθηκαν, αποκαλύπτουν ότι επρόκειτο για μία απλή και αγαπημένη οικογένεια. Τόση ήταν μάλιστα η έκπληξη κάποιων εκ των φρουρών όταν είδαν από κοντά την οικογένεια, που δεν δίστασαν να εκφράσουν ανοικτά τη συμπάθειά τους. Κάποιοι μάλιστα αρνήθηκαν, να λάβουν μέρος στη δολοφονία! Παραθέτουμε μαρτυρίες: «Παρ’ όλο που ο Νικόλαος Αλεξάντροβιτς ήταν κύριος όλων εμάς των αγροτών και χωριατών, συμπεριφερόταν με έναν ήσυχο και σεμνό τρόπο». Επίσης: «Μετά τις πρώτες ημέρες άλλαξε η γνώμη μας για τη βασιλική οικογένεια». πάτιεφ, την τελευταία φυλακή των βασιλομαρτύρων όπου και δολοφονήθηκαν, αποκαλύπτουν ότι επρόκειτο για μία απλή και αγαπημένη οικογένεια. Τόση ήταν μάλιστα η έκπληξη κάποιων εκ των φρουρών όταν είδαν από κοντά την οικογένεια, που δεν δίστασαν να εκφράσουν ανοικτά τη συμπάθειά τους. Κάποιοι μάλιστα αρνήθηκαν, να λάβουν μέρος στη δολοφονία! Παραθέτουμε μαρτυρίες: «Παρ’ όλο που ο Νικόλαος Αλεξάντροβιτς ήταν κύριος όλων εμάς των αγροτών και χωριατών, συμπεριφερόταν με έναν ήσυχο και σεμνό τρόπο». Επίσης: «Μετά τις πρώτες ημέρες άλλαξε η γνώμη μας για τη βασιλική οικογένεια».

Ωστόσο, η πλειονότητα των αδίστακτων αυτών δολοφόνων μισούσε και αυτήν ακόμη την παρουσία της οικογένειας. Κατά την τελευταία περίοδο της φυλάκισής τους στο Αικατερίνμπουργκ, τα μέλη της βασιλικής οικογένειας υπέμειναν μεγάλους εξευτελισμούς. Οι δολοφόνοι συμπεριφέρθηκαν σαν άγρια θηρία, χωρίς να νοιώθουν το ίχνος οίκτου για τα ανυπεράσπιστα θύματά τους. Το τι συνέβη ήταν μία πραγματική σφαγή, ένα λουτρό αίματος, για το οποίο οι απάνθρωποι αυτοί «ήρωες» κόμπαζαν και δοξάζονταν επί δεκαετίες!

Πότε βρέθηκαν τα λείψανα των Ρομάνοφ; Πότε και πώς έγινε η αγιοκατάταξή τους;

Στις 30-31 Μαΐου του 1979, ο ερασιτέχνης ερευνητής Αλέξανδρος Αβντόνιν, έπειτα από πολυχρόνιες έρευνες και συλλογή αποδεικτικών στοιχείων, με τη βοήθεια του κινηματογραφιστή Γκέλι Ρυάμποφ κατόρθωσαν να εντοπίσουν τον ομαδικό τάφο των εννέα θυμάτων. Ωστόσο, έπρεπε να περιμένουν άλλα δέκα χρόνια, μέχρι την εποχή της Περεστρόικας του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, για να ανακοινώσουν επίσημα την ανακάλυψή τους. Στις 29 Ιουλίου του 2007, μια ομάδα μελών της Στρατιωτικής και Ιστορικής Λέσχης του Αικατερίνμπουργκ κατάφερε να εντοπίσει και τον δεύτερο τάφο, όπου βρέθηκαν μέλη από τα κατατεμαχισμένα σώματα του Αλεξίου και μίας από τις μικρότερες αδελφές του. Πλήθη αναφορών θαυμάτων των βασιλομαρτύρων άρχισαν να εμφανίζονται ήδη από την πρώτη περίοδο μετά το μαρτύριό τους. Θεραπείες ασθενών, επανενώσεις διαλυμένων οικογενειών, μυροβλύζουσες και ευωδιάζουσες εικόνες, όλα μαρτυρούσαν τη μεγάλη τους παρρησία ενώπιον του θρόνου του Θεού. Έτσι, η επίσημη αναγνώριση της αγιότητάς τους αναμενόταν με μεγάλο πόθο από το πλήρωμα της Εκκλησίας. Πράγματι, η πρώτη πράξη αγιοκατάταξης της βασιλικής οικογένειας έγινε την 1η Νοεμβρίου του 1981 από την Υπερόριο Εκκλησία της Ρωσίας και ακολούθησε η αντίστοιχη εκ μέρους του Πατριαρχείου της Ρωσίας στις 15 Αυγούστου του 2000.

Σοφία Χατζή δημοσιεύθηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ